Dr. Milutin L, Đuričić
Državni univerzitet u Novom Pazaru
UDK: 371.3 :: 21/27
Primljeno: 16. decembar 2009.
Stručni članak
RELIGIJSKO OBRAZOVANJE U DRŽAVNIM ŠKOLAMA
U ovom radu autori se produbljeno bave pitanjem religijskog obrazovanja u državnim školama. Religijska nastava može biti konfesionalna i nekofensionalna. Autori su, najpre, dali kratak istorijski pregled izučavanja verske nastave, počev od četvrtog veka kada je hrišćanstvo postala državna religija u Rimskom carstvu. Zatim je poklonjena pažnja pojedinim karakteristikama verske nastave u savremenim evropskim državama, a nakon toga nekonfesionalnoj nastavi o religijama. Na kraju, autori se posmatraju versko obrazovanje u kontekstvu prava na veroispovest kao ljudskog prava, garantovanog međunaronim konvencijama i ustavom.
Ključne reči: obrazovanje; religija; pravo na obrazovanje; pravo na veroispovest.
I. Uvod
U svetu su oblici religijskog obrazovanja različiti i zavise od društveno-političkog uređenja države, vrste škole (opšteobrazovne, stručne) i stepena školovanja (obdaništa, osnovne, srednje škole i sl.). Ovakva nastava može biti konfensionalna, tj. nastava o religijama („verska nastava“) ili veronauka, odnosno kateheza, a može biti i nekonfensionalna nastava o religijama.
Pokušajmo se na kratko vratiti u prošlost kako se izučavala verska nastava i sagledajmo neke primere iz nje.
II. Kratak istorijski pregled
Na početku moramo ukazati da smo naše istraživanje usmerili prvenstveno na hrišćanske zemlje, tj. prvenstveno evro-azijske zemlje, u kojima crkva počinje da otvara svoje škole tek od 6. veka, tj. po raspadu Rimskog carstva i prestanku klasičnih antičkih škola.
Poznato je da od IV veka Hrišćanstvo postaje državna religija u Rimskom carstvu (324g.). Do VI veka hriščanska crkva deluje kroz klasične škole, nastojeći da spreči paganske uticaje i širenje paganske literature, preporučujući čitanje Svetog pisma, čime je vršila uticaj na obrazovanje.
U tom periodu (IV-VI vek) hrišćanska crkva se najviše bavila katehezom za odrasle, tj. pokrštavanjem i pridobijanjem pomoću pridika, pristalice za uzoran hrišćanski život uz veroispovest i osnovne molitve. Učenjem dece najviše su se bavili roditelji i kumovi.
Klasične antičke škole koje su bile povezane sa mitologijom i paganstvom prihvatane su kao nužnost jer su pružale opšte obrazovanje (čitanje, pisanje...), bez kojih hrišćansko obrazovanje, tj. religiozne studije ne bi bile moguće[1].
Od VI-VIII veka formiraju se manastirske, županijske i biskupske škole sa potpuno klerikalnim sadržajem i strukturom, a to znači da su svi nastavni predmeti od muzike do matematike prilagođeni potrebama crkve.
U periodu karolinske renesanse (IX-XIII vek) paganska kultura vraća se u škole preko književnosti, prava i filozofije.
U crkvenim školama vršila se reprodukcija klera a u svetovnim školama (naročito u italijanskim gradovima-državama) izučavale su se praktične nauke, kao što su: medicina, biologija, alhemija, slobodne umetnosti i dr. Crkvene vlasti su takve škole smatrali paganskim[2], a danas ih neki smatraju laičkim ( javnim) školama jer su ih osnovale tadašnje države-gradovi, koji su bili trgovački i kulturni centri.
Peti lateranski koncil (1512-1517) utemeljio je crkvenu koncepciju vaspitanja koja je morala da bude hrišćanska. To znači da u klasičnim školama mora postojati nastava religije, mora se podržavati praktičan hrišćanski život i učestvovati u liturgijama[3].
Protestantska reforma razdvojila je čitave narode od političkog autoriteta i vlasti, a u tim zemljama značajan uticaj na obrazovanje imali su Luterov Malili Katehizis za i obične vernike, kao i Veliki katehizis za nastavnike i sveštenike. Po Luteru osnovni zadatak škole je da obrazuje, a ne da vaspitava. Učeći školu čovek stiče kompenzacije za vršenje svetovne službe u smislu ispunjavanja božje volje. Po njemu škola nije „hrišćanska“ zato što teži formiranju ili vaspitanju u religioznom smislu, već zato što pomaže čoveku da ispuni zadatak od Boga[4].
U vreme prosvetiteljstva i racionalne filozofija sve više se pridaje značaj ljudskom razumu, a umanjuje značaj otkrovenja i verskih istina.
Zaslužuje naročitu pažnju Rusovo stanovište da deci treba dozvoliti da sazru pre nego što počnemo da ih učimo verskim istinama[5].
U 18. i 19. veku države zakonom počinju da uvode svoje škole za sve građane, i to Pruska (1717), Austrija (1774), Francuska (1801), Italija (1848). Zakonskim propisima u školskim programima uvedena je „veronauka“ kao poseban predmet, tj. kao jedan od predmeta, što je svakako izazvalo nezadovoljstvo kod crkvenih vlasti.
Za vreme Napoleonove vlasti država je uvela svoj katehizis bez odobrenja crkve, a samim tim preuzela nastavu katoličke religije bez isključive nadležnosti crkve koja je gospodarila vaspitanjem i obrazovanjem od VI-XIX veka.
Crkva (rimokatolička) kada nije imala drugih mogućnosti zaključivala je konkordate sa državama (npr. Austrija 1855. g.) i uredila da katolička omladina bude vaspitavana u smislu sa učenjem katoličke crkve, a crkveno obrazovanje počinje da se stiče od osnovne škole.
Crkva je veliki oslonac za društvo u celini, videla u zabrani verske nastave u školi, smatrajući štetnim neutralne škole za koje se smatra da su areligiozne da omladinu odvajaju od korena i oduzimaju im se načela, jedinstvo i sinteze[6].
Na kraju ovog kratkog istorijskog prikaza religijskog obrazovanja u školama, praktično rimokatoličkog obrazovanja, smatramo da je značajno istaći da je 1847 italijanski kralj Karlo Alberto formirao ministarstvo za javno školstvo i već 1848 godine proterao zuite iz kraljevstva, a samim tim i oduzeo im crkveni monopol na školsko obrazovanje.
Ipak italijanska država nije bila dovoljno jaka da ostvari potpuno odvajanje crkve od države u oblasti obrazovanja, tako da su polemike oko religijske nastave u školama okončane tek 1877 godine, donošenjem zakona Coppino koji je ukinuo obaveznu nastavu i katehizis kao nastavnu materiju u osnovnoj školi[7].
Posle I svetskog rata Musolinijeva Vlada vratila je u sve državne škole „veronauku“ koju su predavali nastavnici koje je određivala crkva. Roditeljima je data mogućnost da na početku školske godine traže-mole za oslobađanje svog deteta od veronauke. Takvo stanje je suštinski trajalo do 70-ih godina prošlog veka.
Praktično polemike oko verske nastave („veronauke“) u javnim školama, traju od njenog uvođenja do današnjeg dana.
III. Neke karakteristike nastave religije u evropskim zemljama
Pojednostavljeno se može reći i sagledavati status nastave religije u današnjim evropskim zemljama kroz tri tipa odnosa:
1. Konkordata tj. ugovor između države i Rimokatoličke crkve tj. Vatikana koji pored ostalih pitanja obuhvata i nastavu religije. Po pravilu nastavu religije obezbeđuje država, a njen sadržaj i didaktička sredstva obezbeđuje crkva. Položaj nastavnika izjednačen je, radnopravno statusu drugih nastavnika, s tim što mu crkva može opozvati mandat. U Austriji, Nemačkoj i Velikoj Britaniji „veroučitelji“ se školuju na državnom univerzitetu. Pohađanje verske nastave za učenike, u principu, slobodno je.
Navešćemo neke od zemalja u kojima se nastava religije izučava na osnovu konkorda, a to su: Austrija, Nemačka, Italija, Španija, Portugalija, Francuske pokrajine Alzas i Lorena i dr.
2. Državna crkva (anglikanska u Velikoj Britaniji, Luteranska u Skandinaviji, pravoslavna u Grčkoj), ima naravno uticaja na religijsku nastavu u školama.
3. Razdvajanje države od crkve i crkve od države „garantuje učenicima u javnoj školi slobodu kulta i religiozne nastave“ (Francuska, zakon iz 1959).
Možda bi se i kao četvrti tip odnosa o uvođenju religijske nastave mogle pomenuti zemlje iz bivšeg socijalističkog sistema koje se žure da uvedu veronauku u škole kako bi time što pre iskazale svoje tzv. demokratsko i evropsko usmerenje. Za sada su tome procesu odolele Slovenija i Albanija.
Pobornici ideje o odvojenosti crkve od države tj. države od crkve, uspeli su da tu ideju ostvare. Ističemo primer Francuske za koju se ne može reći da je neevropska i nedemokratska zemlja, a u njoj je sproveden u potpunosti princip odvojenosti crkve od države tj. u osnovnim i srednjim javnim školama nema religijske nastave.
Pravno uređenje verske nastave u evropskim zemljama je različito. Primera radi u Nemačkoj nastava religije zagarantovana je ustavom, dok su Austrija, Belgija i Velika Britanija zakonom uvele obaveznu religijsku nastavu i ako ona nije zagarantovana ustavom. Švajcarska je omogućila školama da zakonodavstvom regulišu religijsku nastavu u školama. Ranije pomenute države koje su konkordatom uredile odnose sa „svetom stolicom“ i danas su zadržale te odnose.
Može se reći da je sedamdesetih godina prošlog veka promenjen sadržaj religijske nastave u školama, tj. sa biblijskih sadržaja prešlo se na egzistencionalna pitanja, tj. stanja i situacije sa kojima se pojedinac suočava u svetu. Suštinski to znači: kako povezati iskustvo današnjeg učenika sa religioznim iskustvima hrišćanske tradicije[8].
Treba istaći da promene u svim zemljama nisu ni istovremene ni istovetne.
Smatramo interesantnim istaći princip „slobode savesti“ učenika i nastavnika, u državama koje imaju konfensionalnu nastavu religije u školama, (tj. obavezan je školski predmet i upisivanje je automatsko), učenici imaju mogućnost oslobađanja od te nastave, tj. mogućnost ispisivanja.
Naravno ovaj predmet učenici mogu i da biraju.
Po pravilu do 14 godine o pravu učenika religijsku nastavu odlučuju njegovi roditelji, dok u Grčkoj, Švajcarskoj i Portugaliji učenik tek sa 16 godina odlučuje samostalno da li će pohađati nastavu religije ili neće.
Stručna i profesionalna osposobljenost nastavnika za izvođenje nastave iz religije različito je uređena od posebnih državnih fakulteta-Velika Britanija do slučaja da crkva daje potvrdu nastavniku da može izvoditi nastavu, a to najčešće znači da je hrišćanin sa hrišćanskim životom i katoličkim uverenjem.
Pravno je interesantan i poučan primer Srbije koje je i pored izričite uslovne norme o odvojenosti verskih zajednica od države, uvela versku nastavu u javne škole 2001. godine odlukom Vlade. Planove o izvođenju nastave donosili su ministri vera i ministri prosvete na predlog sedam verskih zajednica za koje je uvedena verska nastava u javne škole.
Ustavni sud Srbije nije utvrdio da su ove radnje bile u suprotnosti sa Ustavom Srbije. Naravno, čitav postupak je i ozakonjen (2002. godine), tj. izvršene su potrebne zakonske izmene da bi se obezbedila zakonitost, za uvođenje verske nastave (kao alternativni predmet).
IV. Da li je nekonfensionalna nastava prikrivena veronauka?
Kao što smo napred istakli u Francuskoj i SAD, u javnim školama nema ni veronauke ni konfensionalne nastave religije. Naglašavamo da u Francuskoj veronauka je, pod određenim uslovima dozvoljena u školskim prostorijama, ali van nastave, a tokom nastave samo u pokrajinama Alzasu i Moreni, gde iz istorijskih razloga ona ima drukčiji status. Predlozi za uvođenje nekonfensionalnog predmeta „religijske kulture“ u francuske javne škole i nastava religije u američke, poštuju uslovne norme tih zemalja o odvojenosti crkve od države.
Veronauka se razlikuje od nastave religije po cilju uvođenja u škole i naročito je to vidljivo u italijanskom školskom obrazovanju..Veronauka je namenjena pre svega deci katoličkih roditelja da bi se uvela u katolički religiozni život. Nastava katoličke religije u školi namenjena je svoj deci, bez obzira na njihovu versku pripadnost. Po pravilu može da je pohađa ko želi. Crkva objašnjava potrebu za ovom nastavom svojim doprinosom opštim ciljevima: „celokupnom“ vaspitanju dece, razvojem morala, sposobnijem i odgovornijem odlučivanju, itd. Crkva svoje religijsko obrazovanje ostvaruje posredno.
Po pravilu nekonfensionalna nastava u javnim školama podrazumeva da to ne može biti veronauka, ni konfensionalno zasnovana nastava određene religije (islamske, pravoslavne, rimokatoličke, evangelističke...)
Za nekonfensionalni predmet karakteristično je da sadržinu udžbenika, obrazovanje nastavnika i sl. date istim državnim institucijama kao i za druge obrazovne školske predmete.
Konfensionalna nastava određene religije i veronauke obično su u celini ili delimično, date pojedinim crkvama.
Opravdanje uvođenja konfencionalnih predmeta u javne škole obrazložene su potrebom upoznavanja i sticanja znanja o različitim religijama sa posebnim osvrtom na hrišćanstvo kao religiju sredine. Realno je za očekivanje da će hrišćanstvo biti tako šire izučavano od drugih religija. Za takvo shvatanje može se naći potvrda u izučavanju, npr. istorije koja mnogo šire i potpunije izučava Evropu kao kontinent, od npr. Indije koja je po površini slična Evropi. Indija je prirodnim planinskim vencem Himalaji odvojena od Azije, a kada je Evropa u pitanju prirodne granice između nje i Azije nema. Da li se o geografiji Indije, osim opštih znanja i pojmova uči bilo šta više u evropskim školama?
Ističemo da između konfensionalne i nekonfensionalne nastave o religiji s druge strane, nema suštinske razlike.
Za nastavnika konfensionalne nastave, osim stručne kompentencije , potrebna je i odluka crkve koja podrazumeva da je on vernik i da aktivno učestvuje u životu te verske zajednice.
Za nastavnika nekonfensionalnog predmeta odlučujuća je njegova stručnost, a ne njegov pogled na svet. Njegovo uverenje (religiozno ili ateističko) bitno je samo ukoliko je to smetnja za obrađivanje religioznih sadržaja.
Evropska komisija i Evropski sud za ljudska prava pri odlučivanju da li je u nastavi prekršeno pravo roditelja na vaspitanje svoje dece u skladu sa sopstvenim religioznim i moralnim uverenjima, naročito cene da li su objektivnost i prularnost predavanja religioznih i moralnih sadržaja bili dosledno zastupleni. Na taj način pokušava se sprečiti indokrinacija dece.
Kod konfensionalnih predmeta nije dozvoljeno (ako je uopšte moguće) da sadržaji budu objektivni, kritički i pluralno zastupljeni, već je potrebno posredovanje koje se vrši preko nastavnika iz te religije. Da li je drugačije posredovanje od „autentičnog“?
Kod nekonfensialnih predmeta učenici treba da se upoznavaju sa različitim relogijama (da se ne slažu unapred da su sve religije osim jedne neautentične) i da svaku religiju (oko 1000) predstavi ovlašćeni predstavnik, što je praktično neizvodljivo.
Za nekonfensialne predmete, u pogledu statusa, važi princip tzv. izbornog predmeta. To podrazumeva da za učenika taj predmet može biti izboran, a za škole je obavezan da ga moraju ponuditi kao mogući izbor od više predmeta.
Naravno, to podrazumeva potpunu slobodu učenika da izaberu predmet koji ih interesuje da ga produbljenije izučavaju i tu ne sme biti ograničavanja, pa ni ograničavanja sadržaja izbornog predmeta time što će se proučavati tematika i sadržaj gradiva iz obaveznog nastavnog programa.
V. Reč dve na kraju
Između, država i crkava postojalo je stalno žarište polemike oko potrebe uvođenja veronauke u javne škole. Prethodila joj je polemika između protestantske i katoličke protivreformacije, da bi se kasnije polemika produbila na odnose države-naročito određene političke stranke i crkve. Zbog toga se veronauka i nije formirala kao područje nauke ili vaspitanja, nego češće kao polje borbe i dominacije. Crkva je nastojala da pridobije što više ljudi za svoju veroispovest, a veronauka je podobno sredstvo za ostvarivanje takve ideje i stvaranje monopola nad javnom školom (sa čime se države često ne slažu).
U većini država u Evropi veronauke u školama nema. Umesto veronauke u vidu katehizisa postoji konfesionalna nastava religije.
U SAD i Francuskoj načelo odvojenosti države i crkve je dosledno sprovedeno.
Od takozvanih bivših socijalističkih država tzv. „zemalja trenzicije“, smatramo interesantnim istaći iskustvo Slovenije (bivše republike iz sastava SFRJ) u kojoj je dosledno sproveden princip odvojenosti crkve od države, tj. nije dozvoljeno izvođenje verske nastave u školama čiji je osnivać i koje finansira država. Naime u Sloveniji je zabranjena veronauka u javnim školama. Slovenačno iskustvo poštovanja ustavnog načela odvojenosti crkve od države je vrlo poučno, jer se nije omogućilo kršenje ustava i pored pritisaka, naročito Svete stolice koja je u Međudržavnom sporazumu konstatovala postojanje otvorenih pitanja iz oblasti obrazovanja i religije koje će međudržavni organi razrešiti.
Poznato je da je crkva oštro osuđivala ljudska prava izražena u Deklaraciji o pravima čoveka i građanina iz 1979. godine, naročito pravo na slobodu misli, veroispovesti, savesti, izražavanje i dr. (sve do Drugog Vatikanskog koncila).
Što se tiče ljudskih prava moramo ukazati na odnos crkve i partije u socijalističkim državama, u proteklom periodu koji se odnose na zaštitu ljudskih prava.
Može se reći da su crkva i partija u socijalističkim zemljama, formalno priznavale ljudska prava ali su ih najčešće kršile u vezi sa školama, tako što je partija sedamdesetih godina tražila od škole uvođenje marksističkog pogleda na svet, čime je vršena indoktrinacija, a roditelji sprečavani da vaspitavaju decu shodno moralnim ili religioznim potrebama uz neomogućnost otvaranja privatbnih škola, što je bila međunarodna obaveza države.
Crkva je poslednjih decnija radikalno promenila stav prema ljudskim pravima i postala zagriženi pobornik ostvarivanja ljudskih prava.
Nužno je ukazati na odredbe Rezolucije Evropskog parlamenta iz 1984. godine koja nije pravno obavezujuća ali preporučuje, pored ostalog, da država izjednači javne i privatne škole odnosno finansira i privatne škole (Parlamento Europeo 1984. 488-489).
Odluke Evropske komisije i Evropskog saveta za ljudska prava ukazuju na drukčije tumačenje I-og Protokola Evropske konvencije o očuvanju ljudskih prava i osnovnih sloboda, koji glasi: ..."pri vršenju svojih funkcija koje su u vezi sa vaspitanjem i obrazovanje, država mora da poštuje pravo roditelja da obezbede vaspitanje i podučavanje koje je u skladu sa njihovim religioznim i filozofskim uverenjima". Tumačeći citiranu odredbu Evropski sud i Evropska komisija za ljudska prava jasno su odlučili da država ne mora subvencionirati troškove obrazovanja bilo koje vrste ili nivoa u skladu sa posebnom kulturom, religioznim ili konfesionalnim tradicijama (Meredith 1992: 26; Digest 1985; 826-828).
Treba imati u vidu da odredbe o odvojenosti crkve od države, što je karakteristično za većinu zemalja, ne znače odbacivanje crkve od države, tj. Iz javnog života, već da država nijednoj verskoj zajednici ne pruža privilegije, odnosno druge diskriminiše, odnsono da su verske zajednice samostalne.
Konvencija o dečjem pravima u članu 14. određuje da države potpisnice treba da poštuju pravo deteta na slobodu misli, savesti i veroispovesti.
Članom 18. Opšte deklaracije o pravima čoveka uređuje "svako ima pravo na slobodu misli, savesti i veroispovesti".
Ostaje pitanje raspravljanja: Zbog čega su deca posebno izdvojena u utvrđivanju njihovih prava ako su ista prava priznata ljudima? Verovatno je odgovor na ovo pitanje dat u članu 5. tač. 5. Deklaracije o otklanjanju svih oblika netrpeljivosti i diskriminacija na osnovu vere ili uverenja koja reguliše da:" svako dete ima pravo na pristup vaspitanja koju u vezi sa verom ili uverenjem, u skladu sa željama njegovih roditelja, odnosno zakonskih staratelja, i ne sme biti prisiljeno na nastavu o veri ili uverenju suprotno željama njegovih roditelja odnosno zakonskih staratelja, pri čemu je korist roditelja vodeće načelo".
U preambuli pomenute dekleracije stoji da "država poštuje prava i dužnosti roditelja...", tj. Štiti decu od indokrinacije kao negacije detetovog prava, (npr. na detetovu slobodu veroispovesti). Ovim putem nastojalo se zaštititi dete od državne indokrinacije, kao što je u nekim zemljama bio slučaj sa marksističkim obrazovanjem.
Kada se spominje nejednakost religioznih ustanova (kod uvođenja verske nastave samo neke crkve imaju to pravo), smatramo sve navode osnovanim jer izdvajanjem nekih verskih institucija, a neuvažavanjem drugih grubo se narušava osnovni društveni princip jednakosti i ravnopravnosti. Treba imati u vidu da ako neko uživa posebna prava, prednosti ili pogodnosti, onda to znači da uzima deo uživanja nekome drugome, onome koji te privilegije nema i zato ne može u njima da uživa.
Pobornici ideje za uvođenje veronauke u javne škole pozivali su se najviše na potrebu ostvarivanja prava roditelja u skladu sa sopstvenim religioznim i filozofskim uverenjima, što je država dužna da omogući. Smatramo da smo uspeli da ukažemo da prema međunarodnim dokumentima koja su u vezi sa ljudskim pravima država nema takvu obavezu.
Iz krugova bliskih religioznim ustanovama objašnjava se potreba za nastavom religije u javnoj školi kao ostvarivanje prava deteta na celokupno vaspitanje, kao uslov za celovit razvoj pojedinca, kao i formiranje njegovog identiteta, a time za dobrobit celog naroda i društva. Ovakvo stanovište izaziva mnoge polemike, ukoliko bi nastava religije bila uslov celokupnog vaspitanja, to bi moglo da znači i uvredljiva pretpostavka da je samo religiozan čovek, celovit čovek, a nereligiozan je nepotpun, odnosno neko kome nešto bitno nedostaje Isto tako, ovakva interpretacija značila bi moralnu diskvalifikaciju i kršenje ljudskih prava jer bi deca koja ne pohađaju nastavu religije bila diskriminisana.
Moramo imati u vidu da danas u svetu ima više od 100.000 religija, pa je neprihvatljivo i u većini zemalja protivustavno, bilo kakvo privilegisanje jednih na račun drugih. Trebalo bi u školama omogućiti izučavanje produbljenog prikaza najznačajnijih svetskih religija, bez ideološke selekcije. O tome konačnu reč treba da daju stručnjaci koji se bave tom problematikom.
VI. Zaključak
Pitanje zašto verske zajednice ne uzimaju u obzir nezavisnost i autonomnost države u oblasti školstva, može se objasniti time što su one posle dugotrajnog protivljenja i osuđivanja prihvatile odvajanje od države, ali školstvo ne smatraju područjem koje država može samostalno, tj. autonomno da uređuje.
Odredbe ustava evropskih zemalja o odvojenosti države od crkve treba analogno posmatrati sa odredbama Ustava pomenutih zemalja, Francuske i SAD, tj. zemalja koje su prve promovisale prava čoveka i građanina, a samim tim zabranile veronauku u javnoj školi. Suprotno ponašanjem na neki način negiralo demokratske tradicije u tim zemljama.
Trebalo bi u školama omogućiti izučavanje produbljenog prikaza najznačajnijih svetskih religija, bez ideološke selekcije. O tome konačnu reč treba da daju stručnjaci koji se bave tom problematikom.
Zabrana izvođenja nastave veronauke, nije izraz ni nezadovoljstva ni mržnje prema crkvi i religiji, niti nastavak potiskivanje religije iz javnog života. Ovaj stav predstavlja izraz doslednog ostvarivanja ustavnog načela o razdvojenosti države od verskih zajednica.
Milutin Đuričić
RELIGIOUS EDUCATION IN PUBLIC SCHOOLS
The question why religious communities do not take into account the state independence and autonomy of the state in the area of school system can be explained by the fact that they accepted separation from the state after long-lasting opposing and condemning that idea, but never considered school system as a field that can be governed freely or autonomously by the state.
Constitutional provisions of the European states on separation of state from the church should be regarded in accordance with the constitutions of the state mentioned above, as well as the Constitutions of France and United States, ie countries that were the first to promote human and civil rights, thus banning theology in public schools. Opposite acting would be in some way negation of democratic traditions in the mentioned countries.
It should be enabled studying detailed overview of the most significant world religions in schools, without ideological selection. The experts in that field should have the final word on that issues.
Prohibition of teaching theology is not the expression of dissatisfaction, neither hatred against church and religion, nor it is suppressing religion from public life. This concept is an expression of coherent enforcing of the constituonal principle on the separation of state from church.
Key words: education; religion; the right to education; the right to freedom of religion.
[1] H. L. Marrou, Historie de L’edication dans L’antique, II Sevil, Paris 1981, 137.
[2] A. Clause, Intraduzione storica ai problemi dell’educatione, La Nuova Italia, Firenze, 1974, 109-110.
[3] E. Garin, Educazione umanistika in Italia, Laterza, Roma-Bari 1978.
[4] M.C. Laurenzi, „Lutero, Opere Scelte IV, Claudiana, Torino, 1990.
[5] J. J., Roussean, Emile, Paris, 1858, 301-303.
[6] C. Sarnataro, L’insednamento della religione catolica, Edizioni Paoline, Milano 1994.
[7] N. Pagano, Religione e liberta nella scuola, Claudiane, Torino, 1990, str. 22-24.
[8] R. Savez, Nemčija, u: Kateletsko-pedagoški leksikon, KC, Ljubljana, 1992, str. 436.