Вељко Турањанин*

Veljko Turanjanin*

Višnja Milekić**

Primljeno: 17. 11. 2013.

UDK: 316.624 : 796

Pregledni naučni članak

OSNOVNI OBLIK KRIVIČNOG DELA NASILNIČKOG PONAŠANJA NA SPORTSKIM PRIREDBAMA ILI JAVNOM SKUPU KROZ SUDSKU PRAKSU

U ovom radu autori se bave nasilničkim ponašanjem na sportskim priredbama, kao relativno novim krivičnim delom u krivičnom zakonodavstvu Srbije, i to prevashodno njegovim osnovnim oblikom. Nagla eskalacija nasilja na sportskim manifestacijama naterala je na reakciju zakonodavce širom evropskog kontinenta, koji su, ili krivičnim ili posebnim odgovarajućim zakonskim tekstom, inkriminisali ovakvo ponašanje navijača, propisujući kako krivična dela tako i mnoštvo prekršaja u ovoj oblasti. Načini na koje se država bori sa ovom pojavom su raznovrsni, pri čemu primat imaju preventivna sredstva, dok krivično pravo deluje kao poslednje, najčešće represivno, sredstvo. Krivično delo koje je propisano Krivičnim zakonikom Srbije ima više alternativno propisanih radnji izvršenja, počev od fizičkog napada do uništavanja sportskog objekta, što autori objašnjavaju kako sa teoretskog, tako i sa stanovišta sudske prakse, kroz mnoštvo neobjavljenih i objavljenih presuda.

Ključne reči: nasilničko ponašanje na sportskim priredbama, krivično delo, huliganizam, sudska praksa

1. UVODNA RAZMATRANJA

Eskalacija nasilja na sportskim manifestacijama poslednjih godina neminovno je dovela do reakcije zakonodavaca širom Evrope. Istorijski posmatrano, sport, a pre svega fudbal, uvek je na određen način bio povezan sa nasiljem, ali to se nije posmatralo kao socijalni problem,[1] iako je već Džordž Orvel svojevremeno upućivao na tu činjenicu, dok ovaj fenomen Umberto Eko posmatra kao nervozu kulture. Uporednopravna iskustva nam govore da se istraživanja o nasilju u sportu redovno sprovode, kako generalno, tako i za svaki sport pojedinačno, dok je više sprovedenih studija pokazalo vezu između sportskih manifestacija i nasilja,[2] i to sa različitih aspekata, počev od pravnog, preko sociološkog do psihološkog. Smatra se da je do naglog povećanja krivičnih postupaka u vezi sa nasiljem u sportu došlo početkom 90-ih godina prošlog veka, mada nije poznato da li je tada došlo samo do povećanja broja suđenja ili i do većeg broja incidenata.[3] Nasilje u sportu se može posmatrati trojako, i to kao nasilje unutar takmičenja, zatim kao nasilje van sportske manifestacije, ali se najčešće posmatra kao društveni problem, prvenstveno kao nasilje gledalaca.[4] Međutim, zabrinjavajuća je činjenica da medijsko izveštavanje o određenim sportskim dešavanjima može da dovede do nasilja na njima, a prisustvo novinara sukobima na tribinama može dati podsticaj za samoisticanje nasilničkim ponašanjem.[5]

Načini na koji se države bore sa ovim problemom su, svakako, različiti, te se preduzimaju različite mere preventivnog i represivnog karaktera.[6] Krivično pravo se, kao ultima ratio, primenjuje u onom momentu kad sva ostala sredstva zaštite društva nisu donela odgovarajući rezultat. Generalno, smatra se da se represivne mere mogu podeliti u četiri grupe. Prvo, to su zakoni i drugi propisi, koji su doneti u većini evorpskih država. Na drugom mestu se nalaze različite sigurnosne i preventivne mere, kao što je razdvajanje suparničkih navijača, prisustvo policije za vreme dolaska protivničkih navijača, formiranje sigurnosnog prstena oko mesta na kome se održava sportsko takmičenje, zatim, pretraga navijača dodirom, temeljan telesni pregled navijača i postupci provere na ulazima na sportski teren.[7] Smatra se da je, kako za suzbijanje nasilja uopšte, tako i za nasilje u sportu, neophodno sa jedne strane, pre svega, preduzimanje preventivnih mera, dok sa druge strane, javnost i predstavnici vlasti uglavnom insistiraju na preduzimanju represivnih mera, što je posebno izraženo prilikom eskalacije nasilja na sportskim takmičenjima.[8] Kao treće, postoje nadzorne mere (instalirani video-nadzori na terenima i prisutnost policije na tribinama i između navijačkih grupa), dok se na četvrtom mestu nalazi prikupljanje informacija, to jest razmena informacija između policijskih stanica i sportskih klubova o očekivanom broju navijača na utakmicama i načinu njihovog putovanja.[9]

Iako nasilje u sportu predstavlja samo jedan od oblika nasilja uopšte, te ne predstavlja opasnost po društvo kao njegovi drugi vidovi, ipak na njega treba obratiti veću pažnju, kako zbog toga što je u stalnom porastu tako i zbog činjenice da se u njemu sve više pojavljuju maloletnici kao izvršioci krivičnih dela.[10] Huliganizam mladih na sportskim tribinama postao je, na žalost, redovna pojava koja se sve češće viđa na ovakvim događajima, a kao jedan od poslednjih primera dovoljno je navesti košarkaški derbi između Crvene Zvezde i Partizana iz februara meseca 2013. godine.[11] Međutim, budući da su veliki sportski događaji potencijalna mogućnost ozbiljnog narušavanja javnog reda i mira i eskalacije nasilja, koje je uvek praćeno uništavanjem imovine, lakim i teškim telesnim povredama, te ponekad smrću,[12] to je bilo neophodno odreagovati i krivičnopravno. Zakonodavac je odreagovao propisivanjem, pre svega, odgovarajućeg krivičnog dela u Krivičnom zakoniku Republike Srbije (u daljem tekstu: KZS)[13], kao i donošenjem niza zakona kojima se detaljnije reguliše sfera sporta, budući da je to oblast u kojoj reforma predstavlja složen i dugotrajan proces, naročito u državama koje se nalaze u tranziciji.[14] Iako je nasilje na sportskim tribinama problem izražen u gotovo svim sferama sporta, najizraženiji je na fudbalskim utakmicama, usled čega je poznat kao fudbalski huliganizam.[15] Međutim, sam termin huliganizam ne predstavlja naučni koncept niti postoji njegova precizna definicija, pa možemo reći da se pod njim podrazumeva nasilje izvršeno od strane posmatrača utakmice, pre svega fudbalske.[16] Smatra se da su huligani deo fudbalske publike koji na sportske manifestacije ne dolaze radi sporta i uživanja u njemu, te podrške svom klubu, nego isključivo da bi se nasilno ponašali, pre svega prema navijačima protivničkog kluba ili, ako je to zbog mera obezbeđenja neizvodljivo, onda prema policiji, redarskoj službi i drugim učesnicima sportske priredbe. Konačno, oni nasilje izražavaju prema enterijeru na stadionu, izlozima i drugim materijalnim dobrima, pokrenuti opštim stanjem nezadovoljstva u društvu, vlastitim statusom, egzistencijalnim uslovima i mogućnostima samopotvrđivanja ličnosti i želja za afirmacijom po bilo koju cenu.[17] Smatra se da postoje dve osnovne vrste nereda koje stvaraju huligani. Prvo, to su spontani i neorganizovani „ispadi” fanova, na ili oko sportskih terena. Drugo, to je namerno nasilje koje sprovode dobro organizovane bande koje se vežu za fudbalski klub, te napadaju navijače ili pripadnike drugih klubova, ponekad i u dugoj vremenskoj i prostornoj udaljenosti od sportske manifestacije.[18]

2. KRIVIČNO DELO NASILNIČKOG PONAŠANJA NA SPORTSKOJ PRIREDBI ILI JAVNOM SKUPU

Propisivanje krivičnog dela predstavlja krajnji i najteži aspekt zaštite sporta, a samim tim i društva. Iako neredi na utakmicama nisu pojava novijeg datuma, zakoni kojima se sprečava nasilje su počeli da se donose tek u poslednje dve decenije HH veka, dok je zakonodavac u Srbiji na narastajuću eskalaciju nasilja reagovao tek u reformskom poduhvatu započetom početkom HHI veka, ili tačnije, 2003. godine.[19] Do tog momenta, radnje izvršene na sportskim susretima koje se mogu okvalifikovati kao krivično delo, kažnjavane su kroz druga krivična dela u čiju radnju su mogle da se svrstaju, kao što je krivično delo nasilničkog ponašanja, teške telesne povrede i sl. Donošenjem Zakona o sprečavanju nasilja i nedoličnog ponašanja na sportskim priredbama[20], više puta menjanog i dopunjavanog, dobili smo krivično delo nasilničkog ponašanja na sportskim priredbama. U jeku reforme krivičnog zakonodavstva, način regulisanja ovog krivičnog dela trpeo je stalne promene. Ovo krivično delo preneto je u KZS tek Zakonom o izmenama i dopunama KZS-a 2009. godine, ali ne u potpunosti identično, a iste godine mu je ponovo promenjena sadržina, i to počev od naziva koji je pretvoren u nasilničko ponašanje na sportskoj priredbi ili javnom skupu.

Osnovni oblik izvršenja krivičnog dela čini lice koje fizički napadne ili se fizički obračunava sa učesnicima sportske priredbe ili javnog skupa, vrši nasilje ili oštećuje imovinu veće vrednosti prilikom dolaska ili odlaska sa sportske priredbe ili javnog skupa, unese u sportski objekat ili baca na sportski teren, među gledaoce ili učesnike javnog skupa, predmete, pirotehnička sredstva ili druge eksplozivne, zapaljive ili škodljive supstance koje mogu da izazovu telesne povrede ili ugroze zdravlje učesnika sportske priredbe ili javnog skupa, neovlašćeno uđe na sportski teren ili deo gledališta namenjen protivničkim navijačima i izazove nasilje, oštećuje sportski objekat, njegovu opremu, uređaje i instalacije, svojim ponašanjem ili parolama na sportskoj priredbi ili javnom skupu izaziva nacionalnu, rasnu, versku ili drugu mržnju i netrpeljivost zasnovanu na nekom diskriminatornom osnovu, usled čega dođe do nasilja ili fizičkog obračuna sa učesnicima. Pojavni oblici izvršenja krivičnog dela nasilničkog ponašanja na sportskoj priredbi ili javnom skupu su raznovrsni, iz čega sledi da ono može biti izvršeno na različite načine. Činjenica koja već na početku upada u oči jeste da KZS-om više nije predviđeno samo izvršenje dela na sportskoj priredbi, već je isto prošireno i na oblast javnog okupljanja, čime je zakonodavac izašao iz zone kažnjavanja sporta proširujući inkriminaciju na druge, različite oblasti života. Budući da sam Predlog zakona o izmenama i dopunama KZS-a nije predviđao ovakvo rešenje, već je do toga došlo u skupštinskoj proceduri, ispravno se smatra da je to akt inspirisan političkim motivima, a ne stvarnom potrebom unapređenja krivičnopravnog mehanizma zaštite sporta.[21] Iako je nesporna činjenica da su u više prilika navijači bili upravo ti koji su ometali javne skupove poput „Parade ponosa“, smatramo da je mešanje objekata zaštite u ovom slučaju neopravdano, te da ovo krivično delo treba isključivo da bude u svrsi zaštite sporta. Umetanje političkih ideja u cilju prikupljanja glasova u ozbiljan zakonski tekst kao što je KZS ne samo da je štetno već može da proizvede i ozbiljne posledice.

Dakle, radnja izvršenja krivičnog dela nasilničkog ponašanja na sportskoj priredbi ili javnom skupu je alternativno određena. Prvi način izvršenja dela jeste fizički napad ili fizički obračun sa učesnicima sportske priredbe ili javnog skupa. Šta predstavlja fizički napad i fizički obračun sa drugim učesnicima na ovim manifestacijama nije neophodno posebno objašnjavati, a sama radnja se može izvršiti na različite načine. Početni oblik radnje je u bitnom izmenjen u odnosu na ranije rešenje kada je prevashodno bilo sankcionisano neovlašćeno ulaženje na sportski teren. Kasnija inkriminacija je premeštena u središnji deo mogućih alternativno predviđenih oblika, budući da se ipak fizički napad i obračun smatraju znatno ozbiljnijim oblikom izvršenja dela. Tako, Viši sud u Kragujevcu je okrivljenog oglasio krivim zato što je na fudbalskom igralištu fizički napao učesnika sportske priredbe na taj način što je nakon završetka fudbalske utakmice druge gradske lige odigrane između FK „Mladost“ iz Teferiča i FK „Dobrače“ iz Dobrače, kojoj je prisustvovao kao gledalac, preskočio zaštitnu ogradu, prišao glavnom sudiji utakmice i gađao ga mobilnim telefonom, pogodivši ga pri tom u lakat desne ruke, kojom prilikom mu je naneo laku telesnu povredu u vidu ogrebotine, čime je izvršio krivično delo nasilničko ponašanje na sportskoj priredbi ili javnom skupu.[22] Ili, kada je dokazima izvedenim na glavnom pretresu utvrđeno da je nakon prekida fudbalske utakmice došlo do fizičkog napada na sudiju kome je naneta laka telesna povreda, radiće se o ovom krivičnom delu, pri čemu je bez značaja činjenica, iako je i ona dokazana, da je došlo do nanošenja lake telesne povrede, jer je za postojanje dela dovoljno da postoji fizički napad na oštećenog.[23] Dakle, za postojanje ovog oblika krivičnog dela nije neophodno da je nastupila posledica u obliku telesne povrede, pri čemu treba da se radi o lakoj telesnoj povredi, jer u slučaju da nastupi teška telesna povreda radiće se o težem obliku ovog krivičnog dela.

Međutim, iako to na prvi pogled deluje jednostavno, nije uvek lako dokazati izvršenje ovog krivičnog dela. Recimo, Viši sud u Kragujevcu je okrivljenog oslobodio od optužbe da je fizički napao učesnika sportske priredbe na taj način što je prilikom odigravanja fudbalske utakmice između FK „Šumadija“ i FK „Popović“, u svojstvu kapitena i igrača FK „Popović“ u šezdesetom minutu utakmice, nezadovoljan odlukom glavnog fudbalskog sudije, prišao do istog nakon čega ga je udario otvorenom šakom u predelu usne, obema rukama uhvatio za vrat i glavu, više puta pljunuo u predelu lica, dva do tri puta udario šakom u predelu vrata, da bi, nakon što su ga ostali igrači odvojili od oštećenog, uzeo balon sa vodom i ponovo prišao do oštećenog nakon čega ga je polio vodom iz napred navedenog balona, čime bi izvršio ovo krivično delo. U navedenom predmetu Sud je ocenom svih dokaza, dovodeći ih u vezu sa odbranom okrivljenog i ostalim dokazima, došao do zaključka da je odbrana okrivljenog, kojom negira izvršenje krivičnog dela koje mu se stavlja na teret, iskrena, dosledna, u celom postupku identična i da je potkrepljuju iskazi svedoka, odnosno da se oni integrišu u celinu, zajedno sa odbranom okrivljenog. Sud je imajući u vidu izvedene dokaze, a na osnovu njih i utvrđeno činjenično stanje, mišljenja da tokom postupka nije izveden nijedan dokaz na kojem bi mogao zasnovati osuđujuću presudu i koji bi u potpunosti potvrdio navode optužnog predloga, naročito u delu koji se odnosi na nanošenje telesnih povreda oštećenom, zbog čega je okrivljenog oslobodio od optužbe.[24]

Sledeći oblik radnje izvršenja ovog krivičnog dela jeste činjenje akata nasilja ili oštećenja imovine veće vrednosti prilikom dolaska ili odlaska sa sportske priredbe ili javnog skupa. Ovako propisana radnja izvršenja dela je izuzetno karakteristična, budući da to znači da se može izvršiti kako van vremena održavanja sportske manifestacije ili javnog skupa, tako i van prostora njihovog održavanja,[25] što vuče posebne probleme prilikom dokazivanja u krivičnom postupku. Međutim, njeno uvođenje je ispravan potez zakonodavca, i to u pravcu omogućavanja kažnjavanja kriminalnih ponašanja koja su u vezi sa huliganizmom u sportu, a koja se nisu mogla svrstati u ponašanja na sportskim tribinama. Zbog toga se, prilikom dokazivanja, moraju upotrebljavati određeni objektivni kriterijumi, pa se u literaturi spominje da to može biti činjenica da se grupa navijača organizovano uputila na sportsku priredbu, ili da su u pitanju pojedinci koji su krenuli, sa kupljenim kartama, odnosno, navijačkom opremom, ka mestu održavanja sportske manifestacije i sl.[26] Ali, po ovom pitanju je u praksi bilo kolebanja, pa su takve radnje bile kvalifikovane kao neko drugo krivično delo, a ne ovo.[27] To je svakako neosnovano i bezrazložno, jer je opisana radnja krivičnog dela uvedena upravo kako bi se sankcionisale ovakve situacije.

Naredni alternativno predviđen osnovni oblik radnje čini onaj ko unese u sportski objekat ili baca na sportski teren, među gledaoce ili učesnike javnog skupa, predmete, pirotehnička sredstva ili druge eksplozivne, zapaljive ili škodljive supstance koje mogu da izazovu telesne povrede ili ugroze zdravlje učesnika sportske priredbe ili javnog skupa.[28] Dakle, ovde postoji izuzetno širok dijapazon radnji koje mogu potpasti pod ovu formu dela. Prvo, radnja izvršenja dela je svršena samim unošenjem u sportski objekat navedenih sredstava, pri čemu nije neophodno da je i došlo do bacanja istih na sportski teren, među gledaoce. Drugo, predviđanje kako unošenja tako i bacanja na sportski teren je opravdano, zbog toga što je kroz sudsku praksu vidljivo da se na teren ili u gledaoce često bacaju predmeti koji se već nalaze u sportskom objektu, kao što su stolice i sl. Način unošenja nije relevantan za postojanje dela, pri čemu nije retkost da učinioci imaju pomoć prilikom unošenja predmeta, pirotehničkih sredstava i drugih supstanci. Učinioci ove predmete mogu da unesu prikrivene u ruci, džepovima, rancu, patikama, pa čak i grickalicama koje kupe na ulazu u sportski objekat. Zakonodavac je prilikom propisivanja ovog oblika dela nomotehnički ispustio da navede da je i bacanje ovih sredstava na gledaoce sportske priredbe krivično delo, a ne samo na gledaoce javnog skupa, iako bi samo jezičkim tumačenjem mogli da dođemo do drugačijeg shvatanja.[29] Ipak, gotovo svako loše zakonsko rešenje sudska praksa može da ispravi, pa se to dešava i prilikom suđenja za ovo krivično delo. Posledica ovog oblika izvršenja dela se ogleda u nastupanju apstraktne opasnosti po život i zdravlje ljudi, pa je krivično delo svršeno samim unošenjem ili bacanjem na teren ovih supstanci, bez obzira na to da li je došlo do nastanka telesnih povreda ili ugrožavanja zdravlja ljudi. Na primer, okrivljeni je izvršio ovo krivično delo tako što je bacio stolicu na sportski teren[30] ili prema zaštitnoj ogradi, ka terenu u pravcu žandarmerije,[31] ili, kada je lomio stolice i tako odlomljene predmete bacao na sportski teren.[32]

Šta su pirotehnička sredstva, propisano je Zakonom o eksplozivnim materijama, zapaljivim tečnostima i gasovima[33]. Ona predstavljaju jednu od vrsta eksplozivnih materija, pod kojim se podrazumevaju sredstva koja se upotrebljavaju za vatromete, protivgradne rakete i druge rakete koje se koriste u naučne, privredne i druge svrhe, kao i predmeti koji sadrže eksplozivne sastojke, prskave sastojke sa dejstvom eksploziva ili druge sastojke, koji služe za postizanje efekata razaranja, vatre, svetlosti, pucanja ili dima. Tako, Viši sud u Kragujevcu je okrivljenog oglasio krivim zato što je na stadionu Čika Dača prilikom odigravanja fudbalske utakmice između FK „Radničkog“ i FK „BASK-a“ u sportski objekat uneo i bacio na sportski teren pirotehničko sredstvo koje može da izazove telesne povrede i ugrozi zdravlje učesnika sportske priredbe, na taj način što je na južnu stranu stadiona uneo baklju koju je tokom utakmice aktivirao paljenjem i istom mahao iznad glava drugih lica koja su se nalazila u publici, a zatim je odbacio, čime je izvršio krivično delo nasilničko ponašanje na sportskoj priredbi ili javnom skupu.[34] Ili, okrivljeni je izvršio ovo krivično delo kada je u nameri da izazove nasilje bacio na sportski teren pirotehničko sredstvo, koje može da izazove telesne povrede i ugrozi zdravlje učesnika sportske priredbe tako što je na finalnoj utakmici fudbalskog kupa zapalio i bacio baklju na teren.[35]

Osnovni oblik ovog krivičnog dela može da se izvrši i neovlašćenim ulaskom na sportski teren ili deo gledališta namenjen protivničkim navijačima i izazivanjem nasilja. Nakon početnih nedoumica i menjanja ovog oblika radnje dela, kada se moglo izvršiti i samim neovlašćenim ulaskom na teren,[36] bez posledice koja se ogleda u izazivanju nasilja, prema pozitivnim zakonskim propisima neovlašćen ulaz na sportski teren ili deo gledališta namenjen protivničkim igračima u vezi je sa činjenjem nasilja, tako da samo neovlašćen ulaz pri čemu nije došlo do izazivanja nasilja sada predstavlja prekršaj. Za njega je kumulativno propisana kazna zatvora od 30 do 60 dana i novčana kazna od 50.000 do 150.000 dinara.[37] Ovo rešenje je, po nama, prihvatljivije, jer je inkriminisanje samo neovlašćenog ulaza na sportski teren prestrogo, pri čemu krivično pravo gubi jedan od svojih osnovnih ciljeva, a to je da nastupa kao poslednje sredstvo reagovanja. Ovlašćenje za ulaz imaju osobe na osnovu posebnih propisa ili na osnovu usmenih ili pisanih odobrenja.

Ovaj oblik dela se najčešće sreće u sudskoj praksi. Tako, Viši sud u Kragujevcu je okrivljenog oglasio krivim zato što je neovlašćeno ušao na sportski teren i fizički napao učesnika sportske priredbe – sudiju utakmice, na taj način što je neposredno nakon završetka fudbalske utakmice sišao sa tribine na fudbalski teren gde su stajali delegat i fudbalske sudije, počeo da pljuje oštećenog u predelu lica, nakon čega je uhvatio oštećenog u predelu nosa, vređao ga i uputio mu pretnje, posle čega je otišao do kapije igrališta, a kada su fudbalske sudije krenule kao igralištu, ponovo je prišao i pljunuo oštećenog, potom ga odgurnuo ka ogradi i nastavio da preti i da vređa, čime je izvršio ovo krivično delo.[38] Ili, Viši sud u Kragujevcu je dvojicu okrivljenih oglasio krivim za izvršenje opisanih krivičnih dela, i to prvookrivljenog zato što je neovlašćeno ušao na sportski teren i fizički napao učesnike sportske priredbe, na taj način što je u drugom poluvremenu fudbalske utakmice koja se odigravala između FK „Vinogradi“ i FK „Kragujevac“, ušao na sportski teren i šutnuo nogom oštećenog – igrača FK „Kragujevac“ u predelu tela, od kog udarca je oštećeni pao. Drugookrivljeni je oglašen krivim zato što je ulaskom na sportski teren i to kao igrač FK „Vinogradi“ fizički napao učesnika sportske priredbe na taj način što je na istoj fudbalskoj utakmici u drugom poluvremenu, a nakon što je oštećeni – igrač FK „Kragujevac“ načinio faul oštro startujući u igri na igrača protivničke ekipe, prišao oštećenom i odgurnuo ga u predelu grudi isled čega je isti pao.[39] Odnosno, Viši sud u Kragujevcu je dvojicu okrivljenih oglasio krivim zato što su za vreme održavanja odbojkaške utakmice između OK „Radnički“ Kragujevac i OK „Crvena Zvezda“ Beograd preskočili zaštitnu ogradu na zapadnoj tribini hale i neovlašćeno ušli na sportski teren gde se odigravala utakmica i pokušali da izazovu nasilje kojim bi svi učesnici sportske priredbe mogli biti izloženi, u čemu su bili sprečeni od strane PU Kragujevac.[40]

Radnja izvršenja krivičnog dela obuhvata i oštećivanje sportskog objekta, njegove opreme, uređaja i instalacija. Budući da zakonodavac nijednom odredbom nije propisao kojim se sve radnjama može prouzrokovati oštećenje objekta, to u praksi može biti bilo koja radnja kojom se sportski objekat u celini, te njegova oprema, uređaji i instalacije dovode u stanje manje upotrebne vrednosti, dok stepen oštećenja predstavlja okolnost koja je od značaja prilikom odmeravanja kazne za izvršenje ovog oblika dela. Samim tim, ukoliko dođe do potpunog uništenja konkretnog predmeta, ta činjenica će predstavljati težu okolnost po učinioca nego ukoliko je došlo samo do njegovog oštećenja. Generalno, predmeti do čijeg oštećenja, ili češće, uništenja, dolazi na sportskim manifestacijama bilo kog tipa jesu stolice na gledalištu. Međutim, kada obratimo pažnju na sudsku praksu, možemo da primetimo da se ovo krivično delo često vrši bacanjem stolica ka igralištu, iz čega proizlazi zaključak da će se u slučaju da dođe samo do lomljenja stolica raditi o ovom obliku dela, a u slučaju da stolica bude i bačena ka terenu ili drugom delu gledališta, tada će se raditi o jednom od navedenih oblika krivičnog dela, za koji u svakom slučaju učinioca treba strože kazniti.

Poslednji način izvršenja osnovnog oblika ovog krivičnog dela vezan je za izazivanje nacionalne, rasne, verske ili druge mržnje i netrpeljivosti zasnovane na nekom diskriminatornom osnovu. Usled ovog ponašanja treba da dođe do nasilja ili fizičkog obračuna sa učesnicima kako bi se radilo o ovom delu. Prvo što upada u oči jeste izrazita sličnost sa krivičnim delom izazivanja nacionalne, rasne i verske mržnje i netrpeljivosti, pre svega po nazivu i sadržini, ali među njima postoje i ne male razlike. Tako, radnja izvršenja krivičnog dela izazivanja nacionalne, rasne i verske mržnje i netrpeljivosti se sastoji u izazivanju ili raspirivanju nacionalne, rasne ili verske mržnje i netrpeljivosti među narodima ili etničkim zajednicama koje žive u Srbiji.[41] Kada je reč o regulisanju ovih oblika ponašanja na sportskim tribinama primećujemo da nedostaje jedan od oblika izvršenja, a to je raspirivanje mržnje i netrpeljivosti zasnovane na nekom od navedenih osnova. Izazivanje predstavlja proizvođenje mržnje i netrpeljivosti, dok je za njihovo raspirivanje neophodno da iste već postoje. Nije u potpunosti jasno zbog čega se zakonodavac odlučio na ovaj korak. U praksi će mnogo češće dolaziti do raspirivanja već izazvane mržnje i netrpeljivosti, dok je mnogo manja verovatnoća da one budu izazvane na sportskoj manifestaciji.[42] Posledica kod ova dva krivična dela je takođe različita. Tako, kod krivičnog dela u vezi sa sportom posledica nastupa kada dođe do nasilja, dok je poredbeno krivično delo svršeno samim momentom izazivanja ili raspirivanja nacionalne, rasne ili verske mržnje ili netrpeljivosti.

Kao što smo naveli na početku analize radnje ovog krivičnog dela, poslednjim izmenama i dopunama uvedena je bilo koja netrpeljivost zasnovana na nekom diskriminatornom osnovu. Time je, neosnovano i iz prevashodno političkih razloga vezanih za broj glasova na izborima krivičnopravno zaštićena bilo koja grupa sa opredeljenjima koja odstupaju od redovnih, iz bilo kog razloga i po bilo kom osnovu, počev od seksualnih. Zatim, činjenica koja upada u oči jeste mesto na kome je inkriminisana zaštita ovih grupa. Naime, zaštita je predviđena u krivičnom delu vezanom na sport, iako je možda daleko bolje mesto za to krivično delo izazivanja nacionalne, rasne i verske mržnje i netrpeljivosti. Zakonodavac nije pošao tim putem, pa štaviše možemo da zaključimo da je zaštita ovakvih grupa uvedena na manje-više prikrivenom mestu.

Izvršilac krivičnog dela nasilničko ponašanje na sportskoj priredbi ili javnom skupu može biti bilo koje lice. To znači da svojstvo izvršioca ovog dela može imati ne samo gledalac, već i druga lica koja se u određenom svojstvu nalaze na sportskoj manifestaciji, pa čak i igrači i trener sportske ekipe. Tako, presudom je više okrivljenih igrača oglašeno krivim zato što su na sportskoj priredbi, košarkaškoj utakmici, nakon prekida igre usled počinjenog faula učestvovali u međusobnom fizičkom obračunu.[43] Odnosno, okrivljeni su oglašeni krivim zbog toga što je prvookrivljeni nakon dosuđenog penala fizički napao glavnog sudiju i udario ga rukom u predeo leđa, psujući mu majku, nakon čega ga je drugooptuženi gađao loptom u glavu.[44] Činjenica da li je okrivljeni u momentu izvršenja krivičnog dela bio u igri ili je bio isključen nema uticaja na postojanje krivičnog dela, pa će u slučaju kada se isključeni igrač pridruži navijačima svog tima i probije improvizovani kordon redarske službe, te utrči u deo gledališta namenjen protivničkim navijačima gde dođe do sukoba sa njima, biti izvršeno ovo delo.[45] Ili, učinilac je oglašen krivim za ovo krivično delo zbog toga što je napao učesnika sportske priredbe na taj način što se kao trener košarkaškog kluba, kada je diskvalifikovan, a zbog čega je trebalo da napusti teren i sportsku halu, vratio na teren i udario sudiju stolicom, usled čega je ovaj zadobio lake telesne povrede.[46] Štaviše, u sudskoj praksi se zauzima stav da činjenica da je izvršilac ovog krivičnog dela trener jedne od ekipa treba uzeti kao otežavajuću okolnost. Tako, činjenica da je okrivljeni trener jednog od fudbalskih timova, u kom svojstvu je počinio ovo krivično delo, predstavlja okolnost koja delu daje posebnu težinu i zahteva strože kažnjavanje nego kada je reč o drugim izvršiocima ovog krivičnog dela. U konkretnom slučaju, trener je nakon fudbalske utakmice odigrane između FK „Borac“ iz Adrana i FK „Tavnik“ iz Tavnika, stajao na centru terena i čekao da igrači odu u svlačionice, nakon čega je prišao sudiji, uputio mi više uvreda psujući ga, uhvatio ga rukom za lice i vrat i naneo mu lake telesne povrede u vidu ogrebotina kože ispod očnog kapka i na desnoj vilici, a potom ga tri puta ošamario. Sud je smatrao da treba u dovoljnoj meri vrednovati težinu dela, te upornost i drskost ispoljenu od strane okrivljenog, a posebno činjenicu da je ovo lice trener jednog od timova, zbog čega je bio u obavezi da posebno vodi računa o ponašanju, jer je u tom svojstvu bio odgovoran za vaspitanje fudbalera i u obavezi da utiče kritički na njihovo eventualno loše ponašanje. Ovu obavezu je okrivljeni zanemario i bez datog povoda i razloga nasrnuo na oštećenog kao fudbalskog sudiju.[47]

Zaštitni objekt kod ovog krivičnog dela nije život i telo pojedinca koji prisustvuju sportskoj priredbi nego sigurnost i bezbednost svih učesnika sportske priredbe od nasilja kojem bi svi učesnici sportske priredbe mogli biti izloženi.[48] Budući da se sastoji od više alternativno postavljenih radnji izvršenja, to je jedno vreme bilo kolebanja u praksi da li je namera izazivanja nasilja bitan element za postojanje krivičnog dela. Na jednoj strani imamo presude u kojima je zauzet stav da svaka radnja pobrojana u opisu krivičnog dela treba da sadrži nameru da se izazove nasilje[49], dok na drugoj strani postoje presude da je jedino radnja ulaska na sportski teren morala da sadrži nameru za izazivanjem nasilja[50]. Međutim, zbog toga što je nameru bilo neophodno dokazivati i to samo za jedan oblik radnje dela, dok se za ostale alternativno propisane oblike nije zahtevala,[51] zakonodavac je napustio ovakvo rešenje, te prema pozitivnim propisima u biću krivičnog dela nije sadržana namera za izazivanjem nasilja na sportskoj manifestaciji. Konačno, za ovaj osnovni oblik krivičnog dela zaprećene su kumulativno kazna zatvora od šest meseci do pet godina i novčana kazna. Dakle, kažnjiv je i pokušaj izvršenja ovog krivičnog dela. Izvršenje ovog dela nije retkost, iako je samo delo relativno novijeg datuma, pa je, prema statističkim podacima, samo u 2011. godini osuđeno 129 lica optuženih za njegovo izvršenje.[52]

3. ZAKLJUČAK

Iako je nasilje u sportu pojava koja nije novijeg datuma, do njegove nagle eskalacije došlo je krajem prošlog i početkom ovog veka. Kao posledica toga došlo je do reakcije zakonodavaca širom Evrope, dok je u Srbiji do toga došlo relativno kasno. Nakon početnih lutanja i menjanja rešenja u kaznenopravnoj oblasti zaštite sporta, pozitivno važeće rešenje predstavlja krivično delo nasilničkog ponašanja na sportskoj priredbi ili javnom skupu. Do tad, radnje koje sada predstavljaju ovo krivično delo su se podvodile pod druga krivična dela, kao što je teška telesna povreda, bez obzira na činjenicu da li je ili nije do iste došlo na sportskoj priredbi. Propisano je mnoštvo alternativno predviđenih radnji izvršenja dela, počev od fizičkog napada na sportskoj manifestaciji do oštećivanja uređaja i instalacija na sportskom objektu. Takođe, samo krivično delo može biti izvršeno kako na sportskoj priredbi ili javnom skupu tako i prilikom dolaženja ili odlaženja sa nje. U radu smo pokušali da ovo krivično delo prevashodno objasnimo preko stanovišta sudske prakse, i to kako one koja još uvek nije objavljena tako i objavljene. Iako je krivično delo nasilničkog ponašanja na sportskoj priredbi novo delo u srpskom zakonodavstvu, u sudskoj praksi ono je itekako zastupljeno.

VELJKO TURANJANIN

VISNJA MILEKIC

THE BASIC FORM OF THE CRIME OF VIOLENT BEHAVIOR ON THE SPORT EVENTS OR PUBLIC GATHERING IN THE JURISPRUDENCE

Summary

In this work authors deal with hooliganism on sport’s events, as a relatively new crime in the Serbian Criminal Code. The escalation of violence at sport events last years has inevitably led to the reaction of legislators across the Europe. The ways in which the state struggling against with this problem are different and undertake various measures of preventive and repressive nature. Among others, in the Serbian Criminal Code defines the crime of violence on sport events and public gatherings. There is prescribed a wide variety of alternative acts, ranging from physical attacks at a sport event to the damage of equipment and installation on the sport facility. In this paper the authors tried to explain this crime from the point of jurisprudence, both those that have not been published and perfumed.

KEY WORDS: violence on sport events, crime, hooliganism, jurisprudence

* Asistent na krivičnopravnom smeru na Pravnom fakultetu Univerziteta u Kragujevcu

** Saradnik u nastavi na krivičnopravnom smeru na Pravnom fakultetu Univerziteta u Kragujevcu

[1] V. Avgerinou, S. Giakoumatos, The Effect of Hooliganism on Greek Football Demand, u Zborniku: R. T. Jewell, Violence and Aggression in Sporting Contests: Economics, History and Policy, New York, 2011, 155. Tako, smatra se da je područje sporta, uprkos ekonomskoj i kulturnoj centralnosti, ostao relativno zanemareno i nedovoljno istraženo polje socioloških istraživanja. R. Washington, D. Karen, Sport and Society, Annual Review of Sociology, vol. 27, 2001, 187.

[2] Pogledati: S. Billings, C. Depken II, Sport Events and Criminal Activity: A Spatial Analysis, u Zborniku: R. T. Jewell, Nav. delo, 175, 178.

[3] J. Kerr, Analysis of Recent Incidents of On-Field Violence in Sport: Legal Decisions and Additional Considerations From Psychology, Aggressive Behavior, vol. 35, 2009, 41.

[4] A. Muzur, I. Rinčić, Sport i nasilje: prilog etičkim, sociologijskim i psihoneurobiologijskim razmatranjima, JAHR, vol. 2, no. 3, 2011, 146; D. Lalić, O. Biti, Četverokut sporta, nasilja, politike i društva: znanstveni uvid u Europi i u Hrvatskoj, Politička misao, vol. XLV, broj 3-4, 2008, 253.

[5] Đ. Obradović, Nasilnici stvaraju medijski događaj: etičnost pisanja o nasilju na nogometnim utakmicama, Medianali, broj 1, 2007, 45-72.

[6] Na žalost, ističe se da se u praksi preventivnim aktivnostima više bavimo deklarativno, dok se u stvarnosti više bavimo posledicama. Ipak, smatra se da je jedna od mogućih preventivnih aktivnosti, naročito među mladima, organizovano bavljenje upravo sportskim aktivnostima. Videti: Z. Torbarina, Sport – zaštitni čimbenik u suočavanju sa rizičnim ponašanjima djece i mladih, JAHR, vol. 2, no. 3, 2011, 73.

[7] D. Bodin, L. Robène, S. Héas, Sport i nasilje u Europi, Zagreb, 2007, 55.

[8] S. Janković, Suzbijanje nasilja u sportu, Pravni život, 9/2005, 323.

[9] D. Bodin, L. Robène, S. Héas, Nav. delo, 55.

[10] S. Janković, Nav. delo, 317.

[11] Ovde je, ipak, nezaobilazno spomenuti nedoslednost i nepostojanje konzistentnosti državne politike prema mladima, jer, sa jedne strane, imamo preterano zaštitnički stav prema njima, koji se ogleda čak i u zabrani roditeljima da kažnjavaju decu, dok, sa druge strane, postoje izjave o nameri države za najoštrijim kažnjavanjem navijača. Videti: J. Ćirić, Dve priče o dva dečaka, Revija za kriminologiju i krivično pravo, 1-2/2012, 216.

[12] B. Otašević, Fudbalski huliganizam u praksi i zakonodavstvu Srbije, Izbor sudske prakse, 10/2009, 11.

[13] „Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 85/05, 88/05, 107/05, 72/09, 111/09 i 121/12; u daljem tekstu: KZS.

[14] D. Šuput, Pravno uređivanje sporta u Republici Srbiji, Pravni život, 7-8/2008, 107.

[15] B. Otašević, Nav. delo, 11.

[16] V. Avgerinou, S. Giakoumatos, Nav. delo, 156. Nije retko postavljanje pitanja ko je zaista fudbalski huligan, pa se, između ostalog, smatra da se odgovor na to pitanje može dobiti samo na dva načina: iz vlastitog iskustva ili preko medija. Videti: D. Brimson, Tajne nogometnog huliganizma, Zagreb, 2006, 31, navedeno prema: D. Lalić, O. Biti, Nav. delo, 256.

[17] B. Otašević, D. Subotić, S. Vuković, Viktimološki aspekti nasilja na sportskim priredbama, Pravni život, 9/2012, 736.

[18] V. Avgerinou, S. Giakoumatos, Nav. delo, 156.

[19] O određenim karakteristikama nasilja na sportskim manifestacijama u Srbiji pogledati rezultate sprovedenog istraživanja u: B. Janković, Prevencija nasilja na sportskim priredbama, Glasnik prava, 3/2010, 138.

[20] „Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 67/03, 101/05 i 90/07.

[21] D. Šuput, Kaznenopravna zaštita sporta, Beograd, 2011, 191.

[22] Presuda Višeg suda u Kragujevcu 3K-185/12 od 25.01.2013. godine, neobjavljeno.

[23] Presuda Okružnog suda u Subotici Kž. 351/08 od 16.09.2008. godine, navedeno prema: D. Kalaba, Krivično delo nasilničko ponašanje na sportskoj priredbi, Bilten sudske prakse Višeg suda u Kraljevu, broj 1/2011, 48-49.

[24] Presuda Višeg suda u Kragujevcu 3K-85/11 od 27.02.2012. godine, neobjavljeno.

[25] D. Šuput, Kaznenopravna zaštita sporta, 183.

[26] D. Šuput, Kaznenopravna zaštita sporta, 183.

[27] S. Janković, Nav. delo, 326.

[28] I ovde, kao i kod još nekih oblika dela, postoji preklapanje radnje koja je propisana kao prekršaj i kao krivično delo. Tako, u slučaju da je okrivljeni uneo baklju na teren, te njome remetio mirno gledanje sportske manifestacije, iako je nije bacio na teren ili u gledalište već je spustio pored sebe kada je izgorela, postojaće i prekršaj. Presuda Vrhovnog suda Srbije 746/2005 od 26.10.2006. godine, baza Paragrafleh.

[29] Pogledati: N. Đurđević, Krivična odgovornost za nasilje i nedolično ponašanje na sportskim priredbama u Republici Srbiji, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu, vol. 47, broj 2/2010, 300.

[30] Presuda Okružnog suda u Beogradu Kž. 2325/06 od 12.09.2006. godine i presuda Drugog opštinskog suda u Beogradu K. 1730/05 od 07.04.2006. godine, objavljeno u: I. Simić, A. Trešnjev, Zbirka sudskih odluka iz krivičnopravne materije, knjiga 8, Beograd, 2008, 234 i u: Bilten Okružnog suda u Beogradu, broj 74/2006.

[31] Presuda Okružnog suda u Beogradu Kž. 1767/06 od 28.06.2006. godine i presuda Drugog opštinskog suda u Beogradu K. 776/05 od 21.06.2005. godine, objavljeno u: I. Simić, A. Trešnjev, Zbirka sudskih odluka iz krivičnopravne materije, knjiga 8, 233.

[32] Presuda Okružnog suda u Beogradu Kž. 2802/05 od 10.11.2005. godine i presuda Drugog opštinskog suda u Beogradu K. 240/05 od 30.06.2005. godine; Presuda Okružnog suda u Beogradu Kž. 2325/06 od 12.09.2006. godine i presuda Drugog opštinskog suda u Beogradu K. 1730/05 od 07.04.2006. godine, navedeno prema: D. Kalaba, Nav. delo, 50-51.

[33] „Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 53/93, 67/93, 48/94 i 101/05.

[34] Presuda Višeg suda u Kragujevcu 2K-67/13 od 24.04.2013. godine, neobjavljeno.

[35] Rešenje Okružnog suda u Beogradu Kž. 2450/06 od 02.10.2006. godine i rešenje Drugog opštinskog suda u Beogradu K. 1434/05 od 20.04.2006. godine, objavljeno u: I. Simić, A. Trešnjev, Zbirka sudskih odluka iz krivičnopravne materije, knjiga 8, 235-236.

[36] Prilikom propisivanjea neovlaćenog ulaska na sportski teren zakonodavac je bio rukovođen, pre svega, uporednopravnom praksom. Videti: D. Šuput, Kaznenopravna zaštita sporta, 178.

[37] Član 23. stav 3. Zakona o sprečavanju nasilja i nedoličnog ponašanja na sportskim priredbama.

[38] Presuda Višeg suda u Kragujevcu 3K-192/10 od 26.04.2012. godine, neobjavljeno.

[39] Presuda Višeg suda u Kragujevcu 1K-189/10 od 05.08.2010. godine, neobjavljeno.

[40] Presuda Višeg suda u Kragujevcu 2K-449/10 od 18.01.2011. godine, neobjavljeno.

[41] Član 317. stav 1. KZS-a.

[42] Tako i u: D. Šuput, Kaznenopravna zaštita sporta, 187.

[43] Presuda Okružnog suda u Beogradu Kž. 2783/06 od 10.11.2006. godine i presuda Prvog opštinskog suda u Beogradu K. 2338/05 od 18.04.2006. godine, objavljeno u: I. Simić, A. Trešnjev, Zbirka sudskih odluka iz krivičnopravne materije, knjiga 8, 234.

[44] Presuda Okružnog suda u Čačku Kž. 137/08 od 19.03.2008. godine i presuda Opštinskog suda u Čačku K. 264/06 od 31.12.2007. godine, objavljeno u: D. Kalaba, Nav. delo, 51-52.

[45] Presuda Višeg suda u Valjevu, K. 49/2012 od 31.8.2012. godine.

[46] Presuda Okružnog suda u Beogradu Kž. 32/06 od 31.01.2006. godine i presuda Četvrtog opštinskog suda u Beogradu K. 62/05 od 08.11.2005. godine, objavljeno u: I. Simić, A. Trešnjev, Zbirka sudskih odluka iz krivičnopravne materije, knjiga 7, Beograd, 2006, 203-204.

[47] Presuda Višeg suda u Kraljevu 2K. 186/10 od 27.09.2010. godine i presuda Apelacionog suda u Kragujevcu Kž. 1-5836/10 od 27.01.2011. godine, objavljeno u: Bilten sudske prakse Višeg suda u Kraljevu, broj 1/2011, 62-63.

[48] Presuda Okružnog suda u Beogradu Kž. 3401/06 od 14.02.2007. godine i presuda Opštinskog suda u Obrenovcu K. 205/05 od 13.04.2006. godine, objavljeno u: Bilten Okružnog suda u Beogradu broj 77/2008 i u: I. Simić, A. Trešnjev, Zbirka sudskih odluka iz krivičnopravne materije, knjiga 8, 237; Rešenje Okružnog suda u Beogradu Kž. 2755/06 od 28.02.2007. godine i presuda Drugog opštinskog suda u Beogradu K. 117/06 od 07.08.2006. godine, objavljeno u: I. Simić, A. Trešnjev, Zbirka sudskih odluka iz krivičnopravne materije, knjiga 8, 236.

[49] Rešenje Okružnog suda u Beogradu Kž. 2755/06 od 28.02.2007. godine, u: D. Kalaba, Nav. delo, 49-50.

[50] Presuda Okružnog suda u Beogradu Kž. 2783/06 od 10.11.2006. godine i presuda Prvog opštinskog suda u Beogradu K. 2338/05 od 18.04.2006. godine, objavljeno u: I. Simić, A. Trešnjev, Zbirka sudskih odluka iz krivičnopravne materije, knjiga 8, 234-235.

[51] Presuda Višeg suda u Kraljevu 1K. 24/11 od 27.5.2011. i presuda Apelacionog suda u Kragujevcu Kž. 1- 2938/11 od 9.8.2011. godine, objavljeno u: Bilten Višeg suda u Kraljevu, broj 3/2011.

[52] Izvor: Punoletni izvršioci krivičnih dela u Republici Srbiji: prijave, optuženja i osude, 2011.