Veljko Turanjanin,

student Doktorskih studija na Pravnom fakultetu u Kragujevcu

UDC: 343.57

Primljeno: 3. decembar 2009.

Stručni članak

ZLOUPOTREBA OPOJNIH DROGA SA ASPEKTA NOVOG KRIVIČNOG ZAKONODAVSTVA I SA OSVRTOM NA SUDSKU PRAKSU

Zloupotreba opojnih droga poslednjih godina predstavlja tešku socijalnu i društveno opasnu pojavu. Žrtve ove pojave su prije svega sami narkomani, a zatim porodica, kao i društvo u cjelini. Kao i mnoge druge pojave, i sa upotrebom droga se počelo u pozitivne svrhe, a izopštilo se u svoju suprotnost. Iako poznata ljudima od davnina, njena masovna upotreba počinje u prošlom vijeku i nezadrživo se širi zahvatajući sve veći broj država. S toga države, kao i međunarodna zajednica, nastoje da različitim sistemom preventivnih i represivnih mjera spriječe pojedince i grupe u preduzimanju protivpravnih djelatnosti vezanih za droge. Kao i druge države, i naša država i društvo se suočava sa velikim problemima u oblasti nedozvoljene proizvodnje i prometa opojnih droga. S tim u vezi, naše krivično zakonodavstvo propisuje tri krivična djela vezana za zloupotrebu droga: Neovlašćena proizvodnja i stavljanje u promet opojnih droga, Omogućavanje uživanja opojnih droga i Neovlašćeno držanje opojnih droga. Pored toga, krivičnim zakonodavstvom je predviđena i posebna krivična sankcija – mjera bezbjednosti obaveznog liječenja narkomana. Gledano po težini zaprijećenih krivičnih sankcija, ova krivična djela spadaju u red najtežih krivičnih djela. S druge strane, sankcionisan je i pokušaj, kao i pomoć. U međunarodnoj sferi, na snazi su tri konvencije koje su ratifikovale gotovo sve države u svijetu, a kojima se reguliše način legalne proizvodnje i promet opojnih droga i propisuju da države potpisnice moraju sve ilegalne djelatnosti u ovoj oblasti da okvalifikuju ili kao krivična djela ili kao drugi delikt.

Ključne riječi: krivično djelo, opojne droge, proizvodnja, promet, krivična sankcija

I. Uvod

Savremeni razvoj čovječanstva karakteriše kontinuirani porast različitih socijalnopatoloških pojava, među kojima se, po naročito teškim posledicama, izdvaja narkomanija. Zloupotreba opojnih droga ugrožava pojedinca, njegovo fizičko i psihičko zdravlje, njegovu užu i širu porodicu, društvenu zajednicu. Zloupotreba droga poslednjih godina doživljava svoju ekspanziju, a naročito zabrinjava činjenica da je sve veći broj narkomana mlađe životne dobi. Proporcionlno, najveća smrtnost narkomana je u životnoj dobi od 26 do 35 godina, a tek nešto manja u životnoj dobi 16 do 25 godina. Mnogi nisu ni svjesni koliko se lako dođe do droge. U jednom slučaju okrivljeni je dao podatak da je do marihuane došao na taj način što je hpanu za kanarince prosuo po dvorištu i nikla je indijska konoplja[1]. Iz navedenih razloga bilo je nužno reagovati i na nacionalnom i na međunarodnom planu. Na međunarodnom planu zaključene su tri konvencije kojima se reguliše ovo pitanje: Konvencija o opojnim drogama iz 1961. godine, Konvencija o psihotropnim supstancama iz 1971. godine i Konvencija UN protiv nezakonitog prometa opojnim drogama i psihotropnim supstancama iz 1988. godine[2]. Ratifikacijom ovih konvencija naša zemlja je prihvaćena rješenja iz konvencija unijela u svoje nacionalno zakonodavstvo propisivanjem tri krivična djela u vezi sa opojnim drogama:

1. neovlašćena proizvodnja i stavljanje u promet opojnih droga;

2. omogućavanje uživanja opojnih droga i

3. neovlašćeno držanje opojnih droga.

U krivičnim zakonodavstvima razvijenih zemalja, a što je, uostalom, bila i tendencija u našem krivičnom zakonodavstvu do donošenja Krivičnog zakonika 2005. godine, postoji shvatanje da se za uživanje opojnih droga ne odgovara. To je vidljivo prije svega u legalizaciji lakih droga u Holandiji i Belgiji. Međutim, stupanjem na snagu Krivičnog zakonika Srbije[3], u našoj zemlji dolazi do pooštravanja odnosa prema ovom pitanju, i sankcioniše se i samo držanje opojnih droga.

U vezi sa ovim pitanjem, bitno je spomenuti i ilegalan promet i trgovinu opojnim drogama, posao koji kriminalcima donosi enormne sume novca. Kao što je poznato, ovaj problem i borba protiv njega nalazi se u žiži međunarodne pažnje. Borba ima svoje različite vidove, sa jedne strane se preduzimaju radnje radi otkrivanja ilegalnog priliva i odliva novca, sa druge strane usvajaju se brojni propisi koji otežavaju taj plasman[4]. S obzirom na svoj geografski položaj, Srbija je značajno tranzitno područje droge jer povezuje regije na istoku, gdje se droga proizvodi i prerađuje, i bogata tržišta zemalja Zapadne Evrope gdje se distribuira. Prema podacima Interpola oko 80% ukupne količine opojnih droga namijenjenih zapadnom tržištu prolazi tzv. Balkanskim putem kroz Srbiju. Ovim putem droga u Srbiju ulazi preko graničnih prelaza sa Bugarskom i Makedonijom sakrivena u prevoznim sredstvima[5]. U borbi sa kriminalitetom na ovom terenu treba imati visoko specijalizovane eksperte.

II. Kratak pregled pojedinih opojnih droga

Vijekovima unazad ljudi su koristili opojne droge. Nisu bili svjesni negativnih posledica. Mnogi to, na žalost, nisu ni danas. Definicije opojnih droga su neusaglašene. Po definiciji Svjetske zdravstvene organizacije, droga je svaka supstanca koja, unesena u organizam, može da modifikuje jednu ili više funkcija. Po drugoj definiciji, pod opojnom drogom se podrazumjeva takva vrsta supstance koja se koristi medicinski ili nemedicinski, a ima svojstva da, unesena u ljudski organizam, izazove stanje psihičke ili fizičke, ili psihičke i fizičke zavisnosti[6]. Sledstveno tome, pod narkomanijom se podrazumjeva strast za uzimanjem droga. Svjetska zdravstvena organizacija predviđa klasifikaciju zavisnosti od droga koja je još uvijek važeća. Imamo 7 tipova zavisnosti: morfinskog tipa, barbiturno-alkoholnog, kokainskog, tipa kanabisa, amfetaminskog, kat tipa i tipa halucinogena.

Opijum je vrsta droge koja se koristi još od prije nove ere, droga zbog koje su vođeni i ratovi. Zbog svojih svojstava koristi se za ublažavanje bolova. Opijum se pije, jede i puši. Najviše se pravio u obliku pogača. Ubrizgava se i intravenski. Narkomani leže i ćute, svi su u svojim sanjarenjima, odvojeni od svijeta i stalno imaju želju za novim dozama. Pušenjem se dobija slabiji efekat, a koji se inače se dobija samo ako pušač miruje. Čest simptom je depresija. Morfin je njegov najpoznatiji alkaloid. Simptomi zloupotrebe su u vidu muke, povraćanja, nesanice, delirijuma, gubitak apetita, visoke temperature, blijeda i suva koža, mršavljenje itd. Smrt nastaje uslijed predoziranja kao i uslijed preosjetljivosti organizma na morfijum.

Heroin je korišćen kao lijek za odvikavanje od morfina. Heroin je bijeli prah bez mirisa, gorkog ukusa. Unosi se u organizam pušenjem, ušmrkivanjem i injekcijama. Od svih droga, heroin se najviše zloupotrebljava, 25 puta je jači od morfina. Nagla smrt nastupa zbog respiratorne depresije ili zastoja srca, a da bi smrt nastupila dovoljna je i samo jedna konzumacija. Brzo izaziva psihičku i fizičku zavisnost. Simptomi su suzenje, gađenje, zijevanje, bolovi u mišićima, povraćanje, uznemirenost. Izaziva mnoge bolesti, hepatitis, sifilis, tetanus, tuberkulozu, kožne infekcije itd.

Iz indijske konoplje dobija se hašiš. Mentalni poremećaji zavise od sklopa ličnosti. Javljaju se simptomi iznurenosti i dobrodušnosti a poslije nastaju poremećaji opažanja, emocionalna sputanost. Koža postaje crvena, oči sjaje, široke zjenice. Kod predoziranosti može doći do kolapsa i kome. Iz meksičke konoplje dobija se marihuana. Najčešće se puši, ima oštar i snažan miris. Pod njenim dejstvom čula postaju izoštrenija. Kao posledica se javlja nervoza, razdražljivost, slabost pamćenja.

Kokain je opojna droga koja se dobija iz biljke Eritroxylon coca. Intravenskim unošenjem efekti nastaju trenutačno, izaziva osjećaj neograničene inteligencije i moći, narkoman neosjeća potrebu za hranom niti snom. Ne izaziva fizičku zavisnost, ali zato izaziva najjaču psihičku zavisnost od svih droga. Posledice nastaju u vidu paranoje, halucinacija, ubrzanja pulsa, kome, smrti i sl. Amfetamin je stimulator centralnog nervnog sistema. Simptomi su širenje zjenica, zamagljivnje vida, visoka temperatura. Brzo stvara psihičku zavisnost. Naglo prekidanje njegovog korišćenja dovodi do suicidnog ponašanja. LCD-25, droga veoma brzog dejstva, brzo stvara zavisnost, narkomani pod njenim uticajem smatraju da su neke druge ličnosti ili čak životinje. Pri njenom uzimanju se javljaju reakcije u obliku ludila ili čak smrti. Jedna od novijih droga je ekstazi. Sličan je amfetaminu, dovodi do dobrog raspoloženja i konfuzije, nesnalaženja. Smrt nastupa uslijed predoziranja, povećane temperature, dehidracije i otkazivanja rada srca.

III. Krivično djelo iz člana 246. KZS: Neovlašćena proizvodnja i stavljanje u promet opojnih droga

A. Pojam krivičnog djela

Ovo krivično djelo spada u grupu krivičnih djela protiv zdravlja ljudi. Radi se o složenom krivičnom djelu i gotovo je nemoguće zbog velikog broja vidova samo osnovnog oblika dati kratku i jasnu definiciju u teorijskom smislu. Radnja krivičnog dela je alternativno određena i može se pojaviti kao: neovlašćena proizvodnja, prerada, prodaja ili nuđenje na prodaju, kupovanje, držanje, ili prenošenje radi prodaje, posredovanje u prodaji ili kupovini i neovlašćeno stavljanje na bilo koji način u promet opojnih droga i psihotropnih supstancija.[7] Sve ove oblike krivičnog djela mogli bismo svrstati u dvije grupe: neovlašćena proizvodnja i prerada opojnih droga i neovlašćeno stavljanje u promet opojnih droga. Objekt zaštite kod ovog krivičnog djela jeste zdravlje ljudi, pod kojim se podrazumjeva zdravlje neodređenog broja ljudi, a objekt radnje izvršenja jesu opojne droge. Po Zakonu o proizvodnji i prometu opojnih droga („Službeni list SRJ“ br. 46/96), pod opojnim drogama se podrazumjevaju supstance prirodnog ili sintetičkog porijekla, koje mogu stvoriti zavisnost od njihove upotrebe i čijom se upotrebom oštećuje zdravlje ili ugrožava ljudski integritet. U teoriji se pod opojnim drogama podrazumjevaju i psihotropne supstance sa dejstvom kao kod opojnih droga. S druge strane, opojne droge su sredstva koja imaju dvostruki karakter, jer se pored njihove upotrebe u medicinske svrhe, koriste i u razne nedozvoljene svrhe. Nekontrolisano korišćenje opojnih droga, u smislu njihovog unošenja u ljudski organizam, bez medicinski opravdanih razloga, naziva se zloupotrebom korišćenja opojnih droga. Nedozvoljena upotreba dovodi do narkomanije, pod kojom se podrazumjeva stanje periodične ili hronične intoksikacije štetne kako za pojedinca tako i za društvo do koje se dolazi ponovljenim uzimanjem neke droge. Kao posledica ovog krivičnog djela javlja se opšta, tj. apstraktna opasnost, opasnost po zdravlje ljudi koja bi mogla da nastupi uslijed preduzete radnje izvršenja. Međutim, da bi postojalo ovo krivično djelo, učinilac mora da postupa neovlašćeno iz razloga što je dozvoljeno obavljanje određenih djelatnosti u naučne, medicinske i slične svrhe.

B. Oblici izvršenja osnovnog krivičnog djela

1. Neovlašćena proizvodnja i prerada opojnih droga

Kao što je napomenuto, ovo krivično djelo može da se pojavi u više vidova. Neovlašćena proizvodnja opojnih droga predstavlja djelatnost pojedinca usmjerenu na stvaranje opojnih droga, odnosno svaku radnju koja omogućava da se dobije opojna droga. To mogu biti različite radnje, zavisno i od toga o kojoj se supstanciji radi. Ilustracije radi, presudom Okružnog suda u Trebinju optuženi je oglašen krivim, jer je uzgojilo 1685 komada stabljika indijske konoplje, odnosno 884 kg [8], a priroda idijske konoplje je takva da pruža mogućnost da se odabiranjem, sušenjem i rezanjem dobije materija koja ima svojstvo opojne droge. U drugom slučaju, optuženi je u saksijama u svojoj kući proizveo kanabis sativu i predao drugom licu radi prodaje[9].

Teorija krivičnog prava ne pruža nam tačne kriterijume za razgraničenje radnje proizvodnje od radnje prerade opojnih droga. Prerada je dobijanje droge ili supstancije droge odnosno prečišćavanje droge, poboljšanje njenog kvaliteta, pripremanje za neposrednu primjenu i sl[10]. Proces branja i sušenja zelenih listova biljke marihuane predstavlja prerađivanje opojne droge[11]. Zatim, preradom se smatraju svi postupci za dobijanje hašiša iz kanabisove smole. Međutim, od radnje prerade treba razlikovati dodavanje u drogu onih dodataka koji ne utiču na njena hemijska svojstva, već smanjuju njenu djelotvornost.

2. Neovlašćeno stavljanje u promet opojnih droga

Neovlašćena prodaja opojnih droga je najčešće vršeni vid ovog krivičnog djela. Prije svega, treba napomenuti da ovdje nema sticaja sa krivičnim djelom nedozvoljene trgovine iz člana 243. Krivičnog zakonika Srbije. Nedozvoljena trgovina se sastoji u nabavljanju robe u svrhu prodaje, u neovlašćenom bavljenju trgovinom ili posredovanjem u trgovini, bez odgovarajućeg ovlašćenja, zatim u prodaji robe čija je proizvodnja naovlašćeno organizovana, u prodaji, kupovini ili razmjeni robe čiji je promet zabranjen ili ograničen.[12] Ovdje se primjenjuje princip specijaliteta, po kom kad postoje opšti i posebni oblik nekog krivičnog djela, po principu lex specialis derogat legi generali postoji samo poseban oblik krivičnog djela.[13] Do prije par godina, sankcionisana je bila samo prodaja, dok kupovina droge za ličnu upotrebu nije predstavljala krivično djelo, zbog toga što kupac ugrožava samo sebe, a prodavac i kupca i neodređen broj drugih lica. Ali, donošenjem Krivičnog zakonika 2005. godine biva sankcionsana i kupovina droge za sopstvenu upotrebu. Nije bitno mjesto na kojem prodavac drži droge zbog prodaje. U praksi se dešavalo da lice drži heroin radi prodaje na željezničkoj stanici, sakriven u šupljini vagona[14]. Do prodaje dolazi samim sporazumom prodavca i kupca, nije bitno da li je droga plaćena. Ovdje spada i situacija u kojoj usled nemogućnosti ispunjenja neke svoje obaveze, dužnik daje određenu količinu droge u zamjenu.

Nuđenje opojne droge na prodaju predstavlja kažnjiv pokušaj krivičnog djela prodaje opojnih droga. U suštini, to je jednostrana izjava volje prodavca da zaključi ugovor o prodaji[15], odnosno to je ponuda. Međutim, za razliku od obligacionog prava, sa stanovišta krivičnog prava nebitno je da li je ponuda prihvaćena ili ne. Jednostavno, nema dilima u teoriji oko kvalifikacije kada je djelo učinjeno, ali je veliki problem - problem dokazivanja, iz razloga što se droga uglavnom nudi već provjerenim kupcima.

Naredni vid ovog krivičnog djela predstavlja prenošenje opojne droge radi prodaje. Ovdje nije bitna putanja te supstance, tj. da li se droga unosi u našu zemlju, iznosi ili prolazi kroz nju, kao i način na koji se prenošenje vrši. Rukovođeni velikim profitom, krijumčari kriju drogu na najnevjerovatnijim mjestima, i potrebno je zaista veliko iskustvo i domišljatost da se to otkrije. U našoj sudskoj praksi se dešavalo da okrivljeni prenose heroin u specijalno napravljenim pojasevima u količini od po pola kilograma[16], zatim u specijalno za to napravljene bunkere na prikolici teretog vozila u količini od 366 kg[17], pa u 574 dugmeta[18]čak jednom prilikom je lice uhvaćeno da prenosi 190 kg heroina zapakovanog u 28 kartonskih kutija sa paprikom[19]. U decembru 2005. godine okrivljeni je uhvaćen jer je neovlašćeno radi prodaje prevozio 4.720,40 grama biljnog materijala koji potiče od konoplje, a provjerom u njegovoj kući je pronađeno još ovoga materijala[20]. Sličan slučaj postoji kada je okrivljeni radi prodaje nabavio i držao kod kuće određenu količinu droge kanabis sativa, a zatim radi dalje prodaje organizovao prevoz uz naknadu do drugog mjesta, gdje bi bila predata; dakle lanac u kome je učestvovalo najmanje tri lica[21]. Kod ovog oblika krivičnog djela, radnja je svršena samim prijemom u državinu opojne droge, iz čega proizilazi da je pokušaj teško moguć.

Krivično djelo postoji i u slučaju posredovanja u kupovini ili prodaji opojnih droga. Osnovna svrha posredovanja je dovođenje u vezu prodavca i kupca[22]. Postoji veliki broj radnji koje spadaju u posredovanje, kao što su: dovođenje u vezu prodavca i kupca koji se prije nisu poznavali, prenošenje poruka između njih, prenošenje novca, kupovina droge za drugog, čuvanje droge dok ne dođe do sporazuma između prodavca i kupca i sl. Pri svemu tome nije bitno vrijeme za koje će se ta droga čuvati. Za razliku od građanskog prava, u krivičnom pravu je apsolutno nebitno da li je posredovanje uspjelo ili ne. Po presudi Vrhovnog suda Srbije, posredovanje postoji i kada okrivljeni za račun svjedoka zajednički sa njegovom suprugom otputuje u Istambul, tamo kupi drogu i preda je svjedokinji za račun njenog muža[23].

Pored svih naprijed navedenih radnji izvršenja, zakondavac na kraju navodi i stavljanje na bilo koji drugi način opojnih droga u promet. Ovo iz razloga što je i te kako svjestan na koliko načina droga može biti puštena u promet. Zbog toga prvo, primjera radi, navodi nekoliko načina izvršenja ovog krivičnog djela, a zatim jednom uopštenom formulacijom obuhvata i ove ostale slučajeve. Tu spada razmjena opojne droge za neke druge stvari, zatim davanje droge jednom licu na zajam, a da mu ovaj vrati istu količinu iste vrste droge, pa davanje određene količine opojnih droga na poklon i sl. U praksi se naišlo na slučaj da je okrivljeni razmijenio pet grama heroina za dvije narukvice i jedan zlatan lančić[24]. Međutim, ne treba zaboraviti da se ovdje radi o veoma opasnoj djelatnosti koja nosi viliki rizik i odgovornost, pa je teško očekivati dobijanje opojnih droga u vidu poklona, eventualno par doza, a u svakom slučaju sve u cilju navođenja i na taj način regrutovanja novih narkomana.

V. Kvalifikovani oblik krivičnog djela

Ovo krivično djelo ima i svoj kvalifikovani oblik, koji se pojavljuje u tri vida, i to:

1. kada je osnovno djelo izvršeno od strane grupe;

2. kada je učinilac organizovao mrežu preprodavaca ili posrednika i

3. kada je osnovno djelo izvršeno od strane organizovane kriminalne grupe.

Krivično djelo vrši najčešće jedno lice. Međutim, isto tako ono može biti izvršeno i od strane više lica i grupe. Prvi teži oblik ovog krivičnog djela predstavlja upravo vršenje krivičnog djela od strane grupe, a grupu, po KZS, sačinjavaju najmanje tri lica povezana radi trajnog ili povremenog vršenja krivičnih djela. Do donošenja Zakona o izmjenama i dopunama krivičnog zakonika Srbije[25], za ovaj kvalifikovani oblik tražilo se da bude izvršen od strane više lica, pri čemu se u teoriji i praksi se pojavio problem definisanja pojma 'više lica', tj. koliko u stvari taj pojam lica obuhvata. U teoriji se većinom stajalo na stanovištu da su u pitanju najmanje tri lica, dok je praksa zahtjevala dva lica, na kojem stavu je stajao i manji dio teorije. Tako, ukoliko dva lica zajednički gaje marihuanu kroz duži vremenski period, riječ je o ovom obliku krivičnog djela[26]. Za njegovo postojanje nije potrebno da postoji neka jaka i čvrsta veza. Nije potrebno ni da se sva lica koja učestvuju međusobno poznaju. Nije potrebno ni da ostala lica budu otkrivena[27]. Ali, lica koja su se udružila moraju da izvrše makar jedan oblik ovog krivičnog djela, nije bitno koji. Bez ovog uslova, radiće se o nekom drugom krivičnom djelu, djelu dogovora. Poslednji uslov da bi se radilo o ovom obliku jeste da su se lica udružila zbog vršenja više krivičnih djela, a ne samo jednog. Nakon najnovijih primjena u krivičnopravnom zakonodavstvu, traži se da ovaj oblik bude izvršen od strane grupe.

U svijetu danas postoje mnoge kriminalne organizacije. Bile one manje ili veće, na njihovom čelu nalazi se šef, njihov organizator. Prema Krivičnom zakoniku, organizator je ono lice čija se djelatnost iscrpljuje u preduzimanju radnji organizovanja, stvaranja ili u radnji iskorišćavanja postojećeg udruženja u vidu bande, zavjere, grupe ili drugog udruženja, u cilju vršenja krivičnih djela. Društvo ga smatra jednim od najopasnijih učinilaca krivičnih djela i zbog toga ga prati odgovarajuća krivičnopravna regulativa. Ali, uprkos svemu, gotovo da nijedan nije procesuiran iz različitih razloga.

Drugi kvalifikovani oblik ovog krivičnog djela predstavlja organizovanje mreže preprodavaca ili posrednika. Preprodavci bi bila ona lica koja je organizator organizovao u svoju mrežu sa ciljem da njegovu opojnu drogu, i za njegov račun prodaju na malo – direktnim konzumentima[28]. Preprodavca bi, prema tome, mogli da odredimo kao kupca radi dalje prodaje. Vrijedi spomenuti i to da sami preprodavci rijetko uzimaju drogu. S druge strane, posrednik je lice koje vrši radnju posredovanja, dovodi u vezu prodavca opojne droge i kupca, i kao što je naprijed već navedeno, radnja posredovanja je izvršena čim ih je doveo u vezu, bez obzira da li je posao zaključen ili ne. Mreža preprodavaca i posrednika treba da je organizovana na širem području, a učinalac krivičnog djela u vrijeme izvršenja treba da je već stvorio mrežu. Da bi postojala, moraju da postoje minimalno dva preprodavca ili posrednika. Mreža pretpostavlja čvršću povezanost između članova, pri čemu je irelevantno da li se preprodavci ili posrednici međusobno poznaju.

I, na kraju, najteži oblik postoji kada je osnovno djelo izvršeno od strane organizovane kriminalne grupe. Organizovana kriminalna grupa je grupa od tri ili više lica, koja postoji određeno vrijeme i djeluje sporazumno u cilju vršenja jednog ili više krivičnih djela za koja je propisana kazna od četiri godine ili teža kazna, radi neposrednog ili posrednog sticanja finansijske ili druge koristi ili radi ostvarivanja i zadržavanja uticaja na privredne ili druge važne državne strukture. Ovo je novi oblik izvršenja krivičnog djela, koji je, kao i sam pojam organozovane kriminalne grupe uveden navedenim izmjenama Krivičnog zakonika, pa je razumljivo što još nema sudske prakse u vezi njega.

G. Ostale odredbe člana 246. KZS

Umjesto odredbi o držanju opojnih droga, koje izmješta u posebno krivično djelo, zakonodavac uvodi novu odredbu, kojom sankcioniše neovlašćeno uzgajanje maka, psihoaktivne konoplje ili neke druge biljke iz koje se dobija opojna droga, ili koja sama sadrži opojnu drogu. Kao što je poznato, a i navedeno, uzgajanje biljaka koje sadrže opojnu drogu je izuzetno dozvoljeno, prije svega zbog upotrebe u medicinske svrhe. Samim tim, ovdje zakonodavac stavlja akcenat na riječ neovlašćeno. Sa razlogom, jer je uzgajanje npr. uzgajanje maka itekako često, zbog njegove široke upotrebe u ishrani. Inače, čim je unijeta ova odredba u KZS, odmah je bila iskritikovana kao teška za primjenu u stvarnom životu.

Počev od 1990. godine naše krivično zakonodavstvo inkriminiše i pripremne radnje, koje se sastoje u neovlašćenom pravljenju, nabavljanju, posjedovanju ili davanju na upotrebu opreme, materijala ili supstanci za koje zna da su namijenjene za proizvodnju opojnih droga. Koja je to oprema, to je predmet ocjene suda u svakom konkretnom slučaju. To mogu biti i najjednostavniji predmeti, koji se upotrebljavaju u svakodnevnom životu ali u konkretnom slučaju mogu biti upotrebljeni za proizvodnju opojnih droga, pa sve do velikih laboratorija specijalizovanim samo za proizvodnju droge. Potrebno je samo da kod učinioca postoji znanje da se ti predmeti mogu upotrijebiti za proizvodnju droga, pri čemu nije potrebna namjera da se i upotrijebe. Djelo je svršeno preduzimanjem bilo koje od navedenih djelatnosti, a pogledu vinosti kod učinoca je potreban umišljaj. Naravno, opojne droge, kao i sredstva za njihovu proizvodnju oduzeće se, čak i u slučaju da učinilac bude oslobođen od kazne.

D.Zaprijećene kazne

Za izvršenje osnovnog krivičnog djela, zakonom je propisana kazna zatvora u rasponu od tri do dvanaest godina. Za izvršenje prva dva kvalifikovana oblika propisana je kazna od minimalno pet, pa do petnaest godina, a za treći oblik kazna je zatvor u trajanju od minimalno deset godina. I na kraju, za djelo iz poslednjeg stava, kazna se kreće u rasponu od šest mjeseci do pet godina. Takođe, učiniocu ovog krivičnog djela, kao i učiniocu krivičnog djela iz naredna dva člana, koji je krivično djelo učinio uslijed zavisnosti od upotrebe opojnih droga i kod kojeg postoji ozbiljna opasnost da će uslijed ove zavisnosti i dalje da vrši krivična djela, sud može izreći mjeru bezbjednosti obavezno liječenje narkomana.

IV. Krivično djelo iz člana 246a: Neovlašćeno držanje opojnih droga

U savremenim stranim zakonodavstvima postoji tendencija za dekriminalizacijom držanja opojnih droga za sopstvenu upotrebu. Takođe, to je i stav koji zastupa i jedan broj naših teoretičara. Međutim, upravo suprotno, KZS prvo uvodi u sklopu krivičnog djela iz člana 246. i neovlašćeno držanje opojnih droga za sopstvenu upotrebu, a zatim navedenu radnju ZID KZS izdvaja u zasebno krivično djelo. U pogledu sadržine, došlo je do pooštravanja kažnjavanja. Ranija odredba, po kojoj se učinilac koji opojnu drogu drži radi spostvene upotrebe mogao osloboditi od kazne, davala je jednim dijelom argumente za nekažnjavanje ovakvih lica, odnosno za njihovo oslobađanje preko djela malog značaja, a ukoliko za to ne bi bilo mjesta, sam zakon je davao mogućnost oslobođenja od kazne[29]. I današnja odredba takođe daje mogućnost oslobođenja od kazne, ali je propisana i mogućnost izricanja novčane kazne ili zatvora do tri godine. Inače, i pored ovakvog pooštravanja, treba očekivati da će sudovi nastaviti sa praksom oslobađanja učinalaca ovog krivičnog djela djela preko instituta djela malog značaja, koji je takođe proširen pa sada obuhvata i ona krivična djela za koja je propisana kazna zatvora do pet godina.

Učinilac koji otkrije od koga nabavlja drogu može se osloboditi od kazne, u skladu sa shvatanjem da se učinilac lakšeg krivičnog djela koji sarađuje u otkrivanju učinilaca krupnijih krivičnih djela blaže kažnjava, jer su najčešće u pitanju velike organizacije, i cilj je „doći do krupne zvjerke“. S druge strane, opojne droge će se oduzeti, bilo da je učiniocu izrečena kazna, bilo da je oslobođen od kazne.

V. Krivično djelo iz člana 247. KZS: Omogućavanje uživanja opojnih droga

A. Pojam krivičnog djela

Po Krivičnom zakoniku Srbije, radnja ovog krivičnog djela se sastoji u navođenju drugog na uživanje opojne droge, u davanju opojne droge da je uživa on ili drugo lice, u stavljanju na raspolaganje prostorije radi uživanja opojne droge ili na drugi način u omogućavanju drugom da uživa opojnu drogu[30]. Ovo krivično djelo predstavlja nastavak inkriminacije predhodnog krivičnog djela, sve u cilju sprečavanja njene zloupotrebe, širenjem kruga inkriminisanih djelatnosti. Kao što vidimo, u osnovnom obliku ovog krivičnog djela postoje četiri alternativno propisane radnje izvršenja, s tim što su u narednom stavu propisana i četiri kvalifikovana oblika ovog krivičnog djela, i to: ako je djelo učinjeno prema maloletniku, prema više lica ili ako je izazvalo naročito teške posledice, i ako je izazvalo smrt nekog lica. Kao što se vidi iz samog pojma, ovdje je riječ o podstrekavanju i pomaganju licu u uživanju opojnih droga. Predmet su opojne droge, isto kao i kod prethodnog krivičnog djela, što je shvatanje koje je zastupljeno i u teoriji.

B. Oblici izvršenja osnovnog djela

Navođenje lica na uživanje opojne droge sastoji se u stvaranju odluke kod tog lica da počne sa konzumiranjem droga. Ukoliko je to lice već prestalo sa korišćenjem ili se nalazi npr. na liječenju od zavisnosti, navođenje se javlja u obliku nagovaranja da počne sa uzimanjem. Navođenje može da se javi u mnogo oblika. Primjera radi, to može da bude obično nagovaranje, dovođenjem u zabludu o raznim pozitivnim efektima droge, ubjeđivanjem, poklonima, obećavanjem raznih olakšica u nabavci droge, ismijavanjem, iskorišćavanjem raznih odnosa, zatim prijetnjom i sl. Za postojanje ovog oblika irelevantno je da li je navođenje uspjelo ili ne. Šta više, za ovaj oblik je moguće i da bude izvršeno preko drugog lica[31]. Takođe, moguće je da bude izvršeno i prema više lica, uz uslov da sva ona budu individualno određena.

Naredna propisana radnja ovog krivičnog djela jeste davanje opojne droge drugom da je uživa on ili drugo lice. Ovo davanje može biti teretno ili dobročino, ali u svakom slučaju dolazi do promjene vlasništva nad drogom, i primalac je ovlašćen da je upotrijebi ili da je da drugom licu na upotrebu. Međutim, ukoliko je u pitanju teretno raspolaganje, naknada mora biti mala, jer u suprotnom bi se radilo o krivičnom djelu Neovlašćena proizvodnja i stavljanje u promet opojnih droga. Krivično djelo je izvršeno kada npr. lice puši marihuanu i da drugom licu da povuče ''par dimova''[32].

Treći vid osnovnog oblika ovog krivičnog djela predstavlja stavljanje prostorije na raspolaganje radi uživanja opojnih droga. Krivično djelo je svršeno samim stavljanjem prostorija na rasplaganje, bez obzira da li je do uživanja zaista i došlo. Pod prostorijom se podrazumjeva svaki zatvoran prostor, poput stana, podruma, poslovnih prostora, pa i automobila[33]. Kao prostorija stavljena na raspolaganje smatra se i kafić u kome je optuženi dozvolio dvojici lica da uživaju heroin[34]. Motiv stavljanja prostorija na uživanje nije bitan, i kreće se od prijateljskih pobuda do raznih naknada. Prostorije mogu biti date na uživanje besplatno ili teretno, na kraće ili duže vrijeme. Nije neophodno da učinilac bude prisutan. Bitna je samo njegova svijest o tome u koju se svrhu koriste prostorije.

Život je bogatiji od svakog teoretisanja i zbog toga nije moguće predvidjeti sve situacije koje se mogu pojaviti u životu. Zbog toga, zakonodavac na kraju člana, kao i kod krivičnog djela Neovlašćena proizvodnja i stavljanje u promet opojnih droga inkriminiše svaku drugu djelatnost koja omogućava drugom da uživa opojnu drogu. U zakonu nije konkretnije određeno koje sve djelatnosti spadaju u ovu grupu. U suštini, tu bi spadali svi oni slučajevi koji se ne bi mogli podvesti pod naprijed navedene oblike, a koji bi se pojavili u praksi, kao što je npr. davanje pribora za uzimanje droge.

V. Kvalifikovani oblici krivičnog djela

KZS sadrži odredbe kojima se propisuju četiri kvalifikovana oblika ovog krivičnog djela. To su:

1. ako je osnovno djelo učinjeno prema maloletniku;

2. ako je osnovno djelo učinjeno prema većem broju lica;

3. ako je osnovno djelo izazvalo naročito teške posledice i

4. ako je iz osnovnog djela nastupila smrt nekog lica.

Prvi teži vid ovo krivično djelo dobija ako je učinjeno prema maloletniku. Pod maloletnicima se smatraju lica koja su mlađa od 18 godina. Težina ovog krivičnog djela se ogleda u naročitim bio-psihološkim osobinama ličnosti maloletnika, uzimanje droga za njega može ostaviti teške posledice po njegov život i zdavlje. Ne treba ispustiti iz vida ni činjenicu da je sve veći broj narkomana maloletnika koji vrše krivična djela uslijed zavisnosti od opojnih droga.

Sledeći teži vid ovog djela se odnosi na situaciju da je osnovno djelo učinjeno prema više lica. Dakle, radi se o situaciji da je učinilac jednom radnjom omogućio uživanje opojne droge množini lica. U literaturi postoji nedoumica oko toga šta se smatra pod pojmom više lica. Neki teoretičari zastupaju stav da je riječ o 10 ili više lica[35], drugi da je potrebno minimalno 5 lica[36], dok je u sudskoj praksi zastupljen stav da su dovoljna i 2 lica[37].

Treći vid ovog krivičnog djela predstavlja situacija da su iz njega proizašle teške posledice za lice koje je konzumiralo drogu. Koje su to teške posledice, faktičko je pitanje, koje sud cijeni u svakom konkretnom slučaju. U praksi je zastupljeno shvatanje da tu spada smrt konzumenta, dok se u teoriji još spominju i teške posledice po njegovo zdravlje, teška tjelesna povreda, duševna bolest, trajna nesposobnost za rad i sl. Donošenjem ZID KZS, propisuje se kao poseban kvalifikovani oblik osnovnog djela nastupanje smrtne posledice, tako da će sada u teške posledice spadati teška povreda, teško narušenje zdravlja i ostale slične posledice. Međutim, u praksi može da se javi problem dokazivanja da su iz toga djela proizašle naročito teške posledice, iz razloga što većina narkomana postepeno prelazi na veće količine, pa je teško dokazati da su baš jedna ili dvije dodatne doze dovele do teških posledica. Učinilac ovog krivičnog djela, u skladu sa opštim pravilima krivičnog prava, u odnosu na ovu težu posledicu treba da je postupao iz nehata. U suprotnom, odgovaraće za neko drugo krivično djelo. Zbog toga, utvrđivanju vinosti u praksi treba posvetiti veliku pažnju, što se u praksi rijetko čini.

Poslednji vid ovog krivičnog djela postoji kad iz osnovnog djela proizađe smrtna posledica. Ovdje je sve očigledno, i neće biti problema kao prilikom dokazivanja teških posledica iz prethodnog oblika. Ozbiljnost ove posledice opravdava njeno izdvajanje u poseban stav, što se primjećuje i po težini zaprijećene kazne.

G. Zaprijećene kazne

Što se tiče visine zaprijećenih kazni, kod ovog krivičnog djela primjećujemo da su zaprijećne kazne blaže u odnosu na krivično djelo Neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga. Tako, za osnovni oblik ovog krivičnog djela propisana je kazna zatvora u rasponu od šest mjeseci do pet godina, a za kvalifikovane oblike zaprijećena je kazna od dvije do deset godina, odnosno, ukoliko se kao posledica javlja smrt nekog lica, propisana je zatvorska kazna u trajanju od tri do petnaest godina. Kao i kod prethodnog krivičnog djela, i ovdje posledicu predstavlja apstraktna opasnost za život građana, a u pogledu vinosti potreban je umišljaj izvršioca. Važno je spomenuti i to da ZID KZS propisuje da se za ovo krivično djelo neće kazniti zdravstveni radnik koji u okviru pružanja medicinske pomoći omogućava upotrebu opojnih droga. Naravno, ova odredba se neće primjenjivati u slučaju da iz osnovnog djela proizađe smrtna posledica.

VI. Zaključak

Narkomanija predstavlja jednu od najvećih opasnosti po društvo danas; pojava koja se nazadrživo širi među osobama svih životnih dobi. Tačnih podataka o broju narkomana nema, pretpostavlja se da danas taj broj prevazilazi čak 150 miliona, većinom osoba muškog pola. U svijetu, starosna granica sve se više pomjera na niže, i po nekim statistikama, među narkomanima se nalazi 30% populacije mlađe od 12 godina. Nije potrebno naglašavati kakve i koliko negativne posledice droga ima po ljudski organizam. Države na različite načine regulišu ovo pitanje, pa tako primjećujemo i blaže odnosno strožije kažnjavanje. Tendencija rasta kriminaliteta vezanog za droge primjetna je i na ovim prostorima. U krivično zakonodavstvo su preuzeti stavovi iz međunarodnih konvencija, posebno iz Konvencije UN protiv nezakonitog prometa opojnim drogama i psihotropnim supstancama[38], tako da je ova materija je prilično adekvatno regulisana. Propisana su tri krivična djela sa više alternativnih radnji: Neovlašćena proizvodnja i stavljanje u promet opojnih droga, Neovlašćeno držanje opojnih droga i Omogućavanje uživanja opojnih droga. U vezi sa zloupotrebom opojnih droga ističu se i dvije posebne mjere: obavezno liječenje narkomana i oduzimanje predmeta, što znači da će se opojne droge i sredstva za njiovu proizvodnju obavezno oduzeti. Kao što vidimo, u našem društvu su u najvećoj mjeri zastupljene represivne mjere. Ne treba zaboraviti da uspješna borba protiv zloupotrebe droga ne može postojati bez dobrih preventivnih mjera. Potrebno je donijeti nacionalnu strategiju za borbu protiv narkomanije, osim preventivnih trebaju se predvidjeti i dobre mjere rehabilitacije i liječenja narkomana, kao i stalna poboljšanja zakonskih propisa. Prije svega, treba spriječiti lica da uopšte dođu u dodir sa opojnim drogama i da ih upotrijebe. A to je cilj u kome svi moramo biti angažovani. Države međusobno moraju sarađivati i pružati pomoć jedna drugoj, pogotovo bogate siromašnim. U ovoj borbi moraju učestvovati stručnjaci sa različitih područja nauke, čak i vještaci finansijske struke. Nije potrebno napominjati da u ovom područu vlada i velika „tamna brojka“ u otkrivanju[39]. Uklanjanje finansijske moći organizacija koje se bave zloupotrebom droge predstavlja jedan od ključnih koraka u suzbijanju ove pojave.

Međutim, i pored sve opasnosti koje zloupotreba opojnih droga nosi i težine zaprijećenih sankcija, primjećuje se u praksi da se učinioci ovih krivičnih djela preblago kažnjavaju. Jednostavno, kaznena politika sudova bi morala biti strožija. Ljudi moraju vjerovati u maksimu da se zločin ne isplati.

Veljko Turanjanin

DEFALCATION OF DRUGS FROM THE ASPECT OF CRIMINAL LAW AND WITH RETROSPECTIVE VIEW ON THE JURISPRUDENCE

Summary

The author in this work elaborates problems which are in conjunction with a defalcation of drugs from the aspect of criminal law in Serbia. Through analysis three felonies in Codex, the author concludes that this subject matter is, more or less, in harmony with obligations from the approved conventions. From the other side, author punctuates the fact that in new Codex exist innovation tied liberation of felon who identify person from purvey drugs. And, another innovation is regulation which formalizes that person who purveys drugs for him may be liberated from penalty. This is regulation which clearly shows to us the stronger and more severe politic in this sphere. This matter is successively very good, but our time demand more severe regard and, which is much important, require much seriously regard from court, first of all from reason the courts are too calm in these things. An author propose that law-maker bring in law some new qualified situation, like situation when the felony is realized according to unhealthy or invalid person.

Key words: felonies, drugs, production, traffic, penalty

---

[1] Ž. Jokić, Krivično pravni aspekt sprečavanja proizvodnje i prometa opojnih droga i omogćavanja uživanja opojnih droga, Advokatura 9-10/2003, 89

[2] D. Jovašević, Krivično pravni aspekti zloupotrebe opojnih droga, Bilten Okružnog suda u

Beogradu, Beograd, 2001, 45.

[3] Službeni glasnik, br. 85/05, 88/05 i 107/05, u daljem tekstu KZS.

[4] Ž.Aleksić, Pranje novca i nedozvoljen promet droga, Izbor sudske prakse, Beograd, 2004, 12.

[5] B.Simonović, Kriminalistika, Kragujevac, 2004, 640.

[6] J.Bukelić, Droga u školskoj klupi, Beograd, 2002., 22.

[7] B.Čejović, Krivično pravo - opšti i posebni deo, Beograd, 2006, 578.

[8] Presuda Okružnog suda u Trebinju br. 015-0-Kž-07-000-031 od 15. maja 2007. godine, neobjavljeno

[9] Presuda Okružnog suda u Trebinju br. K-398/05 od 28.12.2005. godine, neobjavljeno

[10] D. Jovašević, ibid., 49.

[11] Presuda Vrhovnog suda Srbije br. Kž. 89/96 od 16.04.1996. godine

[12] B.Čejović, ibid., 559.

[13] N.Srzentić, A.Stajić, Lj.Lazarević, Krivično pravo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije - opšti deo, Beograd, 1978, 198.

[14] Presuda Vrhovnog suda Srbije br. Kž. 893/01 od 06.11.2001. godine

[15] J. Radišić, Obligaciono pravo, Beograd, 2004, 90.

[16] Presuda Okružnog suda u Nišu br. K. 37/2000

[17] Presuda Okružnog suda u Pirotu br. K. 32/96 od 13.12.1996. godine

[18] www.naslovi.net, novembar 2009. godine.

[19] Presuda Vrhovnog suda Srbije Kž. 243/97 od 22.04.1997. godine

[20] Presuda Osnovnog suda u Trebinju br. 095-0-K-06-000-083, neobjavljeno

[21] Presuda Okružnog suda u Trebinju br. K-199/05 od 22.08.2006. godine, neobjavljeno

[22] I.Jankovec, M.Mićović, Privredno pravo, Kragujevac, 2006, 408.

[23] Presuda Vrhovnog suda Srbije br. Kž. 491/91, Bilten Okružnog suda u Beogradu, Beograd, 1992.

[24] Presuda Opštinskog suda u Nišu br. K. 642/91 od 02.07.1991. godine

[25] Službeni glasnik RS, br. 72/09, u daljem tekstu ZID KZS.

[26] Presuda Vrhovnog suda Srbije Kž. 924/82, Bilten Okružnog suda u Beogradu, Beograd, 1996.

[27] Presuda Vrhovnog suda Srbije Kž. 1435/00 od 16. marta 2001. godine, Bilten Okružnog suda u Beogradu, Beograd, 2002.

[28] D.Nikolić, Narkomanija – zločin ili kazna, Beograd, 2001, 271.

[29] Z.Stojanović, Komentar krivičnog zakonika, Beograd, 2007, 576.

[30] B.Čejović, ibid., 579.

[31] Vrhovni sud NR Srbije Kz .413/53 od 16.12.1953. godine.

[32] Presuda Vrhovnog suda Srbije Kž. 360/01 od 24.11.2001. godine, Bilten Okružnog suda u Beogradu, Beograd, 2002.

[33] Presuda Okružnog suda u Beogradu Kž. 266/78

[34] Presuda Vrhovnog suda Srbije Kž. 952/99 od 20.02.2001. godine, Bilten Okružnog suda u Beogradu, Beograd, 2002.

[35] Vid. D.Nikolić, Narkomanija – zločin ili kazna, Beograd, 2001, 309.

[36] Vid. Navode kod ibid., 310.

[37] Presuda Vrhovnog suda Srbije Kž. 408/93, Bilten Okružnog suda u Beogradu, Beograd, 1994.

[38] I.Marković, Krivičnopravna regulativa zloupotrebe droga u zakonodavstvu Republike Srpske, Glasnik pravde, Banja Luka, 2003, 141.

[39] Ž. Aleksić, ibid., 13.