Dragana Spasić*

Pregledni naučni članak

UDK: 343.281

SAVREMENI MODELI USLOVNE OSUDE U UPOREDNOM KRIVIČNOM ZAKONODAVSTVU

Rad primljen: 24. 01. 2017.

Rad ispravljen: 30. 08. 2017.

Rad prihvaćen za objavljivanje: 15. 09. 2017.

 

Uslovna osuda je jedna od najviše primenjivanih, odnosno izricanih sankcija u praksi naših sudova. Učestalost izricanja ove sankcije, sa jedne strane, kao i mnogobrojni pojavni oblici njenog ispoljavanja u stranim zakonodavstvima, sa druge, čine ovu sankciju izuzetno interesantnom za proučavanje. Sledstveno tome, predmet ovog članka jeste uporedno-pravna analiza krivično-pravnih propisa o uslovnoj osudi zemalja anglosaksonskog i evrokontinentalnog pravnog sistema. Institut uslovne osude u anglosaksonskom pravnom sistemu sagledaće se kroz krivično zakonodavstvo Engleske i Velsa, dok će se u evrokontinentalnom sistemu ovaj institu sagledati kroz zakonodavna rešenja Francuske, Češke, Nemačke i Španije.

Ključne reči: uslovna osuda, uslovna osuda sa zaštitnim nadzorom, probacija, krivična sankcija, uslovno oslobođenje, odlaganje osude.

I Uvod

Krajem devetnaestog i početkom dvadesetog veka došlo je do humanizacije krivičnog prava izražene kroz napuštanje shvatanja da se svrha kažnjavanja ogleda u ispaštanju i odmazdi i prihvatanju prevencije i resocijalizacije učinioca kao osnovnih ciljeva kazne. Pod uticajem promene shvatanja u pogledu svrhe i ciljeva kažnjavanja, kao i uviđanja štetnosti kazni lišenja slobode, pre svega kratkotrajnih, i znatnog učešća tzv. bagatelnog kriminaliteta u njegovoj opštoj strukturi, dolazi do stavljanja u prvi plan učinioca krivičnog dela i do sve češće primene tzv. parapenalnih sankcija.[1] Reč je o krivično-pravnim sankcijama koje ne obuhvataju lišavanje slobode učinioca, već podrazumevaju njegovo ostavljanje i tretiranje na slobodi.[2] Jedna od takvih krivično-pravnih mera je svakako i uslovna osuda. Uslovna osuda spada u red veoma značajnih krivičnopravnih i kriminalno-političkih mera za suzbijanje kriminaliteta. U osnovi njene primene je shvatanje da se svrha kazne kod određene grupe delinkvenata, tzv. slučajnih, situacionih delinkvenata, može postići i bez njenog izvršenja.[3] Ovakvim stavom se afirmiše princip da je kazna, naročito kazna lišenja slobode, ultima ratio u suzbijanju kriminaliteta, odnosno da ne treba primenjivati strože sankcije sve dok se opšta svrha krivičnih sankcija može postići blažom vrstom sankcije. Osnovna ideja na kojoj počiva uslovna osuda ogleda se u podsticanju reforme izvršioca krivičnog dela te se stoga prilikom odlučivanja o odlaganju izvršenja kazne najpre polazi od izgleda za rehabilitaciju.[4] Na ovaj način, uslovna osuda „ima poželjne moralne konotacije, nudi alternativu rigorima zatvora i sadrži mogućnost  povratka tim rigorima u slučaju kršenja postavljenih zahteva.[5]

Iako nije jedini supstitut kazne lišenja slobode, uslovna osuda se pokazala kao jedna od najefikasnijih mera.[6] Efikasnost uslovne osude u suzbijanju kriminaliteta ogleda se u uspešnom reintegrisanju prestupnika u društvo, što u krajnjoj liniji dovodi do smanjenja nivoa recidivizma.[7]

Upravo su korisnost i efikasnost uslovne osude doveli do njene široke primene i prihvaćenosti u gotovo svim savremenim krivičnim zakonodavstvima. Stoga je od naročitog značaja upoznavanje sa načinom funkcionisanja ovog instituta u savremenom krivičnom zakonodavstvu drugih zemalja.

II Anglosaksonski pravni sistem

A. Engleska i Vels

Istorijski posmatrano, anglosaksonski sitem uslovne osude nastao je nešto ranije od kontinentalnog sistema. U vreme njenog nastanka uslovna osuda se često podvodila pod tzv. „hibridne sankcije“, jer je u to vreme postojala jasna granica između zatvorskih i nezatvorskih oblika kazni, pa su lica mogla biti osuđena samo na jednu od pomenute dve, a ne na obe „istovremeno“.[8] Za uvođenje uslovne osude u sudsku praksu engleskih sudova bio je zaslužan birmingemski sudija Hil. On je u periodu od 1842. do 1854. godine izrekao 417 uslovnih osuda prema onim maloletnicima za koje je smatrao da postoji mogućnost popravljanja, poveravajući ih na staranje odabranim licima. Pozitivni rezultati ovakve sudske prakse doveli su do široke primene uslovne osude na teritoriji čitave Engleske, i osnivanja posebnog udruženja (London Police Court Mission) sastavljenog od članova koji su u dogovoru sa sudom dobrovoljno preuzimali obavezu vršenja nadzora nad licima koja, prema proceni suda, nije trebalo upućivati u zatvor.[9]

Materija uslovne osude je u savremenom krivičnom pravu Engleske i Velsa regulisana Zakonom o krivičnom pravosuđu i Zakonom o ovlašćenjima krivičnih sudova. U engleskom krivičnom pravu postoji nekoliko različitih sankcija, odnosno mera koje predstavljaju modalitete uslovne osude. To su: probacija (probation), uslovno oslobođenje (conditional discharge), uslovna osuda (suspended sentence) i uslovna osuda sa zaštitnim nadzorom (suspended sentence supervision order).

Probacija, kao najznačajniji oblik uslovne osude, izriče se prevashodno neosuđivanim licima, maloletnicima, starijim licima i za lakša krivična dela. Prema članu 41. Zakona o ovlašćenjima krivičnih sudova[10], krivično odgovorno lice starosti 16 ili više godina sud može staviti pod nadzor odgovarajuće službe u trajanju od 6 meseci do 3 godine, ako proceni da je takav nadzor potreban u cilju rehabilitacije učinioca, zaštite društva od učinioca ili prevencije daljeg vršenja krivičnih dela od strane učinioca. Prilikom izricanja probacije, sud je dužan da odredi probacionog službenika sa teritorije na kojoj učinilac krivičnog dela ima prebivalište. U cilju što uspešnije resocijalizacije i uspešnije integracije prestupnika u društvo, učinilac je dužan da održava stalne kontakte sa probacionim službenikom i da ga informiše o eventualnoj promeni adrese. Osim osnovne obaveze, da u periodu proveravanja učinilac ne učini novo krivično delo, probacija može sadržati i dodatne obaveze za uslovno osuđenog, kao što su: smeštaj u posebna prihvatilišta za delinkvente, obaveza javljanja određenom licu u mestu utvrđenom presudom; preduzimanje ili uzdržavanje od određenih aktivnosti do ukupno 60 dana; povremeno javljanje u odgovarajući probacioni centar do  najviše 60 dana, a učiniocima seksualnih delikata ova obaveza može biti produžena i preko 60 dana; lečenje duševne poremećenosti lakšeg tipa koja ne zahteva tretman u odgovarajućoj ustanovi već od strane registrovanog privatnog lekara ili psihologa.[11] U toku vremena proveravanja, učinilac se mora pridržavati obaveza određenih u presudi. U suprotnom, učinilac može biti pozvan da dođe na sud ili može biti izdat nalog za njegovo hapšenje. Ukoliko osuđeni ne navede opravdane razloge za neispunjenje obaveza, sud može da mu izrekne novčanu kaznu, meru opštekorisnog rada ili ga uputiti u vaspitni centar za maloletnike ili opozvati probaciju i učinioca osuditi na bilo koju drugu sankciju. Ukoliko učinilac voljno i uporno krši utvrđene obaveze, sud mu može izreći kaznu zatvora.

U članu 12. stav 2. Zakona o ovlašćenjima krivičnih sudova, predviđena je mogućnost suda da krivično odgovornog učinioca oslobodi pod uslovom da u toku vremena proveravanja, koje može trajati najduže tri godine, ne učini novo krivično delo. Uslovno oslobođenje izriče se primarnim delinkventima, a zbog okolnosti pod kojima je delo izvršeno, prirode izvršenog dela i ličnosti učinioca, kazna ne bi bila adekvatna krivična sankcija. Zakonom su postavljena i ograničenja za primenu ove sankcije. Naime, uslovno oslobođenje se ne može izreći za krivično delo za koje je zakonom utvrđena kazna niti kada je reč o najtežim krivičnim delima. Ukoliko za vreme proveravanja učinilac izvrši novo krivično delo, učiniocu će biti izrečena sankcija za oba krivična dela.

Uslovnom osudom sud može odložiti izvršenje utvrđene kazne zatvora do dve godine pod uslovom da u toku vremena proveravanja, koje ne može biti kraće od jedne ni duže od dve godine, ne izvrši novo krivično delo zaprećeno kaznom zatvora. Ako učinilac postupi suprotno ovoj zabrani, doći če do opozivanja uslovne osude i izvršenja utvrđene kazne. Kao i kod uslovnog oslobođenja, ni kod ovog oblika uslovne osude ne postoji element nadzora nad procesom rehabilitacije učinioca. Interesantno je istaći da se ovim oblikom uslovne osude odlaže izvršenje, a ne izricanje kazne (što je karakteristično za anglosaksonski tip uslovne osude), što govori o približavanju kontinentalnom modelu uslovne osude.

Najzad, uslovna osuda kojom se odlaže kazna zatvora od šest meseci do dve godine može biti praćena stavljanjem pod nadzor odgovarajućeg službenika za vreme koje ne može biti duže od ukupnog vremena proveravanja.

Pored navedenih varijeteta uslovne osude, treba pomenuti i odlaganje osude (deferment of sentence), koje predstavlja mogućnost odlaganja kazne za period od šest meseci, pod uslovom da učinilac u tom periodu ispuni zahteve koje mu je sud odredio, kao što su lečenje, boravak na određenom mestu i duge obaveze koje sud oceni kao adekvatne. U slučaju da učinilac ne ispuni postavljene zahteve, sud može opozvati uslovnu osudu i izreći kaznu koja je u njoj utvrđena. Zakonom je predviđena i mogućnost suda da za vreme perioda odlaganja postavi supervizora, odnosno probacionog službenika koji će se starati o dobrom vladanju učinioca.[12]

III Evrokontinentalni pravni sistem

A. Francuska

U zakonodavstvo Francuske uslovna osuda je uvedena Zakonom o olakšavanju i otežavanju kazne iz 1891. godine čiji je tvorac bio senator Beranže (Beranžeov zakon - Béranger’s Bill). On je u uslovnoj osudi video potencijal za „pružanje posebnog tretmana licima koja prethodno nisu bila osuđivana i čiji je moralni karakter, uprkos krivičnom delu, ostao dovoljno netaknut da se društvo ne mora plašiti njegove slobode“.[13]

Krivično pravo u Francuskoj danas poznaje više oblika uslovne osude: klasičnu uslovnu osudu, probaciju i uslovnu osudu sa obavezom rada u opštem interesu.[14] Uslovna osuda klasičnog tipa predstavlja mogućnost suda da odloži izvršenje izrečene kazne uz ispunjenje odgovarajućih uslova. Prema članu 132-30. francuskog KZ, uslovna osuda se može izreći fizičkom licu za učinjeno krivično delo pod uslovom da ono u periodu od 5 godina pre novoučinjenog dela nije bilo osuđivano na zatvorsku kaznu, odnosno može se izreći pravnom licu ukoliko ono, u istom periodu, nije bilo osuđivano na novčanu kaznu preko 60000 evra. Mogućnost izricanja uslovne osude postoji kako u pogledu kazne zatvora, tako i u odnosu na novčanu kaznu, ili novčanu kaznu u dnevnim iznosima, kaznu koja se sastoji u gubitku ili ograničavanju prava, osim kazne oduzimanja predmeta – konfiskacija (132-31). Zakonikom je propisano maksimalno trajanje vremena proveravanja do 5 godina, a predviđena je i mogućnost izricanja delimične (parcijalne) uslovne osude. Vršenje krivičnog dela za vreme za koje je kazna odložena može dovesti do ukidanja suspenzije.

Ko što je već rečeno, pored klasičnog oblika uslovne osude, KZ Francuske poznaje i probaciju. Naime, u slučaju da je učiniocu izrečena kazna zatvora u trajanju od najviše pet godina, zakonom je predviđena mogućnost da se uslovno osuđenom nametnu određene obaveze. To mogu biti određene mere kontrole (npr. odazivanje na poziv sudije za izvršenje kazne ili socijalnog radniku kada to zahtevaju, obaveštavanja socijalnog radnika o promeni posla, mesta stanovanja ili odsustvima dužim od 15 dana, kao i obaveštavanje o povratku), ili obaveza ispunjenja određenih dužnosti (da prihvati obavljanje određenog posla, da pohađa obrazovni kurs ili stručno usavršavanje, da izbegava kontakt sa osuđenim licima, izvršiocima ili saučesnicima, da izbegava kontakt sa određenim licima, pre svega sa žrtvom krivičnog dela i sl). U slučaju nepoštovanje mera kontrole, odnosno neispunjenja nametnutih obaveza, sud može opozvati uslovnu osudu.

Posebnu pažnju privlači i uslovna osuda sa obavezom rada u opštem interesu (čl. 132-54. do 132-57 KZ). Prema tim odredbama, sud izriče uslovnu osudu sa obavezom rada u opštem interesu u trajanju od 18 meseci, pod uslovom da izrečena kazna zatvora za izvršen zločin ili prestup ne prelazi 5 godina. Zakonom je predviđeno i ograničenje u pogledu primene ovog instituta. Naime, sud ovu meru ne može izreći licu kome su već izrečene dve uslovne osude za isto ili istovrsno delo.

Svakako treba pomenuti i društveno-sudski nadzor koji podrazumeva dužnost učinioca da se podvrgne merama nadzora i pomoći u cilju sprečavanja povrata, za period koji je određen od strane prvostepenog suda. Vreme trajanja nadzora ne može biti duže od 10 godina u slučaju osude za prestup, odnosno 20 godina u slučaju osude za zločin. Obaveze koje se u ovom slučaju nameću učiniocu iste su kao i kod uslovne osude kada se učinilac podvrgava nadzoru, odnosno ispunjenju određenih dužnosti, s tim što društveno-sudski nadzor može obuhvatiti i lečenje.

B. Češka

Krivični zakon Češke, poslednji put izmenjen 2009. godine, sadrži odredbe o uslovnoj osudi u čl. 81-86.[15] U skladu sa navedenim odredbama, uslovna osuda se može primeniti ako je učinilac osuđen na kaznu zatvora do tri godine. Izvršenje kazne se odlaže za vreme proveravanja koje ne može biti kraće od godinu ni duže od pet godina, ukoliko sud proceni, uzimajući u obzir ličnost učinioca, njegov raniji život, egzistencijalne prilike i okolnosti pod kojima je delo učinjeno, da se svrha sankcije može postići bez primene kazne. Uz izricanje uslovne osude, sud će odrediti nadzor nad uslovno osuđenim i/ili predvideti obaveze i zabrane kojih se učinilac u toku perioda proveravanja mora pridržavati. Zaštitni nadzor je u nadležnosti odgovarajućeg probacionog službenika i podrazumeva redovne kontakte učinioca sa probacionim službenikom, saradnju u izradi i realizaciji programa zaštitnog nadzora u toku vremena proveravanja, kao i nadziranje poštovanje uslova postavljenih od strane suda. Pored toga, uslovno osuđeni je dužan da obaveštava probacionog službenika o mestu stanovanja, zaposlenju i poštovanju dužnosti i zabrana nametnutih od strane suda, kao i o drugim okolnostima od značaja za sprovođenje nadzora. Sud može uslovno osuđenom uz zaštitni nadzor izreći jednu ili više obaveza odnosno zabrana čiji je cilj da unesu red u život učinioca, kao što su: uzdržavanje od posećivanja sportskih, kulturnih i drugih društvenih događaja koji mogi uticati na učinioca da ponovo izvrši krivično delo, izbegavanje kontakta sa određenim osobama, uzdržavanje od kockanja i klađenja, osposobljavanje učinioca za određeno zanimanje i dr. Krivičnim zakonikom nisu taksativno nabrojane mere koje stoje na raspolaganju sudu, već sud ima diskreciono ovlašćenje da, u zavisnosti od činjeničnog stanja konkretnog slučaja, odredi učiniocu obaveze koje smatra neophodnim. Po pravilu, sud će od učinioca zahtevati da nadoknadi štetu prouzrokovanu krivičnim delom. Ukoliko osuđeni ne poštuje predviđene uslove, sud može opozvati uslovnu osudu. Izuzetno, sud može izreći zaštitni nadzor (ukoliko su uslovnom osudom predviđene samo odgovarajuće obaveze i zabrane), produžiti vreme proveravanja za ne više od dve godine, s tim što ukupno vreme proveravanja ne sme biti duže od 5 godina ili od učinioca zahtevati ispunjenje novih obavza koje nisu bile obuhvaćene uslovnom osudom.

Članom 48. češkog Krivičnog zakonika, predviđena je mogućnost uslovnog oslobođenja od kazne uz stavljanje na probu (conditional waiver of punishment connected with supervision). Radi se o posebnom slučaju pretnje izricanjem kazne krivično odgovornom učiniocu koji se za period od najviše godinu dana stavlja pod zaštitni nadzor. Sud može postupiti na ovaj način u dva slučaja: ako se radi o učiniocu lakšeg krivičnog dela koji pokazuje stvarno kajanje i koji nastoji da se promeni, a na osnovu prirode izvršenog dela i ranijeg života učinioca se može očekivati da će samo razmatranje slučaja pred sudom biti dovoljno za popravljanje učinioca; ili ako je učinilac krivično delo izvršio u stanju smanjene uračunljivosti, a sud smatra da će se na ovaj način bolje postići svrha rehabilitacije učinioca i zaštite društva nego kaznom. Uz uslovno oslobođenje, sud može učiniocu odrediti zaštitni nadzor ili iste obaveze kao i kod uslovne osude. Ako se učinilac za vreme proveravanja dobro vlada i postupa po nalogu suda, neće doći do izricanja kazne. U suprotnom, sud može opozvati uslovno oslobođenje i u toku vremena proveravanja.

V. Nemačka

Nemački Krivični zakonik[16] poznaje klasičnu uslovnu osudu i uslovnu osudu sa zaštitnim nadzorom. Posebno je interesantno da je u krivičnom pravu Nemačke predviđena i mogućnost uslovnog odlaganja izvršenja kazne maloletničkog zatvora.[17] Klasična uslovna osuda se u Nemačkoj može izreći licu osuđenom na kaznu zatvora do dve godine, ukoliko sud proceni da će sama osuda delovati na učinioca da ubuduće ne vrši krivična dela, i da s toga nije neophodno primeniti kaznu. Prilikom izricanja uslovne osude, sud posebno uzima u obzir ličnost učinioca, njegov raniji život, okolnosti pod kojima je delo učinjeno, držanje posle učinjenog dela, životne prilike i efekte koje će na njega imati uslovna osuda, kao i nastojanje učinioca da naknadi štetu prouzrokovanu krivičnim delom. U slučaju uslovnog odlaganja maloletničkog zatvora u trajanju dužem od godinu dana, zahteva se još jedan dodatni uslov, a to je da za lični razvoj maloletnika nije neophodno izvršenje kazne. Vreme proveravanja ne može biti kraće od dve godine, niti duže od pet godina, s tim što se ono može naknadno izmeniti. Za maloletne učinioce krivičnih dela, probacioni period iznosi od dve do tri godine, uz mogućnost naknadnog skraćenja na godinu dana, osnosno produženja na najviše četiri godine. Sudu stoje na raspolaganju dve vrste mera koje može naložiti uslovno osuđenom: obaveze (Auflagen) i uputstva (Weisungen).[18]  Obaveze se mogu sastojati u naknadi štete prouzrokovane krivičnim delom, uplati određene sume novca u dobrotvorne svrhe ili u korist državne kase, obavljanju rada u javnom interesu, ličnom izvinjenju oštećenom (samo u slučaju maloletničkog zatvora). Ukoliko nađe da je učiniocu potrebna pomoć kako ubuduće ne bi vršio krivična dela, sud može osuđenom odrediti određena uputstva koja se tiču njegovog prebivališta, zaposlenja, obrazovanja, javljanja sudu ili drugom nadležnom organu, izbegavanja kontakta sa žrtvom ili određenim licima koja na njega mogu uticati da ponovo izvrši krivično delo i dr. Samo su uputstva koja se odnose na podvrgavanje lečenju ili odvikavanju i boravak u određenom domu ili ustanovi uslovljena prethodnim pristankom osuđenog lica. Maloletnom učiniocu sud može dati uputstva koja se tiču prihvatanja određenog zaposlenja, postizanja poravnanja sa oštećenim, pohađanja kurseva i dr.  Nadzor je suština maloletničke probacije i najefikasnije sredstvo rehabilitacije, budući da se radi o osobi u razvoju, kod koje još uvek nije došlo do formiranja  određenog skupa vrednosti, obrasca ponašanja ili načina života, te je mogužnost uticanja na njegov razvoj i smanjivanje kriminalnog ponašanja veća.[19]

Uslovna osuda sa zaštitnim nadzorom regulisana je članom 56d Krivičnog zakonika Nemačke. Ona se sastoji u određivanju probacionog službenika radi pružanja pomoći i vršenja nadzora nad osuđenim, za sve vreme proveravanja ili jednog njegovog dela. Uslov za izricanje ovog oblika uslovne osude je da se radi o učiniocu mlađem od 27 godina života i da je izrečena kazna zatvora duža od devet meseci. Sud je u obavezi da odredi probacionog službenika sa teritorije na kojoj uslovno osuđeni ima prebivalšte. U saradnji sa sudom, probacioni službenik nadzire poštovanje i pridržavanje uputstava i ispunjenje obaveza određenih od strane suda i o tome sačinjava periodične izveštaje i dostavlja ih sudu.

U slučaju da osuđeni za vreme proveravanja učini novo krivično delo ili grubo i uporno zanemaruje obaveze i dužnosti određene uslovnom osudom, sud će opozvati uslovnu osudu. Izuzetno, sud može odustati od opoziva ukoliko smatra da je dovoljno da se osuđenom odrede nova uputstva, produži vreme proveravanja ili promeni lice zaduženo za brigu o njemu. Vreme proveravanja se ne može produžiti za više od polovine prethodno određenog vremena.

G. Španija

Krivični zakonik Španije[20] kao način propisivanja kazni prihvata sistem relativno određenih kazni, što znači da se za svako krivično delo propisuje kazna u određenom rasponu. Za većinu krivičnih dela propisana je samo kazna zatvora, dok je za neka lakša krivična dela zakonom uz kaznu zatvora alternativno propisana neka druga krivična sankcija. Proces izricanja sankcija sastoji se iz dva stadijuma. U prvom, sudija u zakonom propisanim granicama bira i odmerava kaznu, da bi kasnije, ukoliko je izrečena kazna zatvora u trajanju do dve godine, sud odlučio da li u konkretnom slučaju treba izreći uslovnu osudu ili se učinilac treba uputiti na izdržavanje kazne zatvora.[21] Krivično pravo Španije poznaje dva oblika uslovne osude: klasičnu uslovnu osudu i uslovnu osudu sa zaštitnim nadzorom. Da bi došlo do izricanja uslovne osude, potrebno je da budu ispunjeni sledeći uslovi: da je izrečena kazna zatvora u trajanju do dve godine, da se radi o učiniocu koji nije ranije osuđivan (ili je protekao određeni period od ranije osude), kao i da je učinilac nadoknadio oštećenom štetu prouzrokovanu krivičnim delom, osim ako sud nakon saslušanja stranaka i javnog tužioca utvrdi da osuđeni nije u stanju da u potpunosti ili delimično nadoknadi štetu. Mogućnost izricanja uslovne osude postoji i u slučaju kada osuđeni pre krivičnog dela o kome se odlučuje nije osuđivan, ali je izvršio novo krivično delo pre saslušanja pred sudom.[22] Izuzetno, sud može uslovno odložiti izvršenje kazne zatvora u trajanju do pet godina, ako je učinilac izvršio krivično delo usled zavisnosti od psihoaktivnih supstanci, pod uslovom da se učinilac izlečio od zavisnosti ili se podvrgao tretmanu sa tim ciljem. Sud će prilikom donošenja odluke posebno ceniti postojanje sledećih okolnosti: raniju neosuđivanost učinioca, saglasnost javnog tužioca sa uslovnom osudom, kompenzaciju žrtvi, činjenicu da učinilac nije zadržan u pritvoru, kao i da učinilac nije zavisnik od droge.[23] Prema članu 80. stav 4. španskog KZ, sud može izreći uslovnu osudu bez bilo kakvih prethodnih uslova ukoliko učinilac boluje od teške neizlečive bolesti, osim u slučaju kad je u vreme odlučivanja učiniocu već izrečena uslovna osuda iz istog razloga. Vreme proveravanja, za izrečenu kaznu zatvora do dve godine, ne može biti kraće od dve niti duže od pet godina, odnosno, od tri meseca do jedne godine za izrečenu blažu kaznu. Odlaganje izvršenja kazne sudija može usloviti poštovanjem jedne ili više obaveza odnosno dužnosti (zabrana posećivanja određenih mesta; zabrana prilaženja žrtvi ili njenim srodnicima ili drugim licima određenim od strane suda ili komuniciranja sa njima; zabrana napuštanja mesta stanovanja bez prethodne dozvole suda; obaveza ličnog javljanja sudu ili drugom organu i obaveštavanje o aktivnostima; da učestvuje u obrazovnim, kulturnim i drugim programima, kao i druge obaveze koje sud smatra neophodnim za socijalnu reintegraciju osuđenog, koje ne vređaju njegovo dostojanstvo). Ukoliko osuđeni izvrši novo krivično delo u toku vremena proveravanja, sudija će opozvati uslovnu osudu i doći će do izvršenja utvrđene kazne. U slučaju neispunjenja obaveza i dužnosti sudija može zameniti nametnute obaveze ili dužnosti drugim, produžiti vreme proveravanja, s tim da ono ni u kom slučaju ne sme biti duže od pet godina ili opozvati uslovnu osudu, u slučaju ponovnog kršenja obaveza i dužnosti od strane osuđenog.

IV Zaključak

Može se reći da parapenalne sankcije predstavljaju najznačajnije krivičnopravne i kriminalno-političke mere suzbijanja kriminaliteta. Iako uslovna osuda nije jedini supstitut kazne lišenja slobode (tu spadaju ukor, jemstvo, novčana kazna, kućni pritvor, pojedine mere bezbednosti neke krivičnoprocesne mere kao što su uslovno prekidanje postupka, odustajanje od gonjenja i sl), ona zauzima najznačajnije mesto među njima. Pozitivna iskustva u primeni ove mere, efikasnost u reintegraciji osuđenih u zajednicu, smanjenje stope recidivizma i smanjenje stigmatizacije na minimum, kao i ekonomska isplativost izvršenja, uticali su da uslovna osuda bude prihvaćena u skoro svim savremenim krivičnim zakonodavstvima. Međutim, iako je široko prihvaćena, ona nije na isti način regulisana. Analiza zakonodavnih rešenja pokazuje da se razlike u pogledu regulisanja ovog instituta javljaju u pogledu trajanja kazne zatvora koja može biti zamenjena uslovnom osudom, vrste kazne čije se izvršenje može uslovno odložiti, dodatnih uslova koje, osim uslova da ne izvrši novo krivično delo, sud može uslovno osuđenom nametnuti i postupanja u slučaju kršenja ovih obaveza. Iako postoje mnoge razlike u regulisanju ovog instituta, mogu se zapaziti i karakteristike zajedničke svim rešenjima. Uslovna osuda se uvek izriče za lakša krivična dela, odnosno kao zamena za kratkotrajne kazne zatvora (u nekim zemljama i kao zamena za novčanu kaznu). Takođe, u svim zemljama postoji mogućnost izbora između više varijeteta uslovne osude. Takvo rešenje omogućava da se uslovna osuda, kao svojevrsna mera individualizacije kazne, prilagodi ličnosti učinioca i okolnostima slučaja, i time efikasnije ostvare specijalno-preventivni ciljevi ove mere.

Uporedni prikaz zakonodavnih rešenja uslovne osude u nizu zemalja ukazuje na dinamičnu prirodu ovog instituta, čiji su sadržaj mnoge zemlje prilagodile svojim pravnim sistemima, tradiciji i društvenim uslovima, ostajući pri tome u granicama osnovnih ideja na kojima on počiva. U odnosu na period nastanka uslovne osude, kada je bila izražena oštra granica između postojećih sistema, poslednjih decenija se kod pojedinih zemalja uočava trend približavanja uslovne osude anglosaksonskom tipu, kod koga je uloga države nakon određivanja uslovne osude aktivnija nego kod kontinentalnog sistema. Polazeći od prednosti i nedostataka jednog i drugog sistema, mnoge države su ih modifikovale i stvorile jedan novi, mešoviti sistem uslovne osude, koji sadrži obeležja i jednog i drugog sistema. Imajući na umu da razlike između dva sistema uslovne osude više nisu toliko izražene kao u vreme njihovog nastanka, čini se suvišnom podela na zemlje anglosaksonskog i francusko-belgijskog sistema uslovne osude.

 

 

 

 

 

 

Dragana Spasić *

MODERN FORMS OF SUSPENDED SENTENCE IN COMPARATIVE CRIMINAL LEGISLATION

Summary

Suspended sentence is the most commonly applied sanction in practice of our courts and it exists today in almost all contemporary criminal legislation, either as a criminal sanction sui generis or as a suspension of a prison sentence. Due to its dinamic nature, the institute of suspended sentence has different forms in foreign jurisdictions, but at the same time it remains within the limits of the ideas on which it is based. In this paper the author has analyzed the criminal legislation of the suspended sentence in the Anglo-Saxon and Continental legal system. Suspended sentence in Anglo-Saxon legal system has been perceived through the criminal law of England and Wales, while the Continental model of suspended sentence has been presented through legislative solutions of France, the Czech Republic, Germany and Spain. The analysis of legislative solutions shows that even though there are differences in the regulation of this institute with regard to the duration of the imprisonment sentence which can be replaced by a suspended sentence or type of punishment whose execution can be suspended as well as some other regulations, there is no strict division between two systems of suspended sentence. Many countries have modified them and created a new, mixed system of suspended sentence, which contains the characteristics of both systems.

Key words: suspended sentence, suspended sentence supervision order, probation, sanction, conditional discharge, deferment of sentence.