Aleksandar Petrov[1]
Zoran S. Golubović: NASILjE U PORODICI I POLICIJSKA REAKCIJA, Partenon, Beograd, 2018.
Savremen način života doneo
je sa sobom i razne oblike devijantnog ponašanja u društvu, naročito u porodici
kao osnovnoj ćeliji društva. Neravnopravan odnos kao i neravnoteža moći između supružnika
često dovode do fizičkog nasilja koje sa sobom odnosi i ljudske živote, neretko
i živote maloletne dece. O nasilju u porodici danas ne možemo govoriti samo kao
o socijalno-patološkoj pojavi, već i kao jednim od najzastupljenijih oblika
kriminali-teta gde posebno značajno mesto u prevenciji zauzima policija. Naučni
doprinos istraživanju ove specifi-čne vrste kriminaliteta daje monogra-fija autora
dr Zorana S. Golubovića ''Nasilje u porodici
i policijska reakcija'' koja predstavlja delo koje na teorijskim i empirijskim
osnovama istražuje ulogu policije u sprečava-nju dela nasilja u porodici.
Monografija je proistekla iz doktorske disertacije autora odbra-njene 2016. godine na Pravnom fakultetu Univerziteta „Union» u Beogradu. Autor je svoje višegodišnje iskustvo policijskog službenika pretočio u vredno naučno delo koje na jasan, sistematičan i sveobuhvatan način prikazuje ulogu policije u prevenciji krivičnih dela protiv braka i porodice.
Monografija je ukupnog obima 320 strana i podeljena je u pet celina.
U prvom poglavlju pod nazivom ''Krivičnopravna zaštita braka i porodice'' autor se najpre bavi pojmovnim određenjem braka i porodice, kao i odnosom patrijarhalne i savremene porodice. Zatim, posebno ukazuje na značaj prava na privatnost i zaštitu porodičnog života koje analizira kroz međunarodnopravni i normativni okvir Republike Srbije. Sva krivična dela iz grupe krivičnih dela protiv braka i porodice autor razvrstava u dve podgrupe. U prvoj podgrupi nalaze se krivična dela protiv braka u koje spada krivično delo dvobračnosti, dok se u drugoj podgrupi nalaze krivična dela protiv porodice gde ubraja krivična dela vanbračne zajednice sa maloletnikom, oduzimanje maloletnog lica, promena porodičnog stanja, zapuštanje i zlostavljanje maloletnog lica, nasilje u porodici, nedavanje izdržavanja, kršenje porodičnih obaveza i rodoskrvnjenje. Nakon navođenja zakonskih opisa pomenutih krivičnih dela, autor dalje analizira statističke podatke o zastupljenosti ovih dela u Republici Srbiji prema evidencijama Ministarstva unutrašnjih poslova, pravosudnih organa, centara za socijalni rad i organizacija civilnog društva.
Kako je u praksi u najvećoj meri zastupljeno nasilje u porodici, Golubović u nastavku piše o zaštiti od nasilja u porodici koju razmatra prvo kroz porodičnopravnu zaštitu, kao primarni oblik zaštite, a zatim kroz prekršajnopravnu zaštitu. Svakako najdelotvornije mehanizme zaštite od nasilja u porodici pruža krivično pravo. Međutim, krivičnopravnom zaštitom ne može biti obuhvaćena porodica kao jedinstven objekt zaštite, već jedino član porodice. Ovde autor primećuje da ukoliko je više članova porodice oštećeno ne postoji sticaj, već se radi o jednom krivičnom delu. Isto tako, kao otvoren problem ostvarivanja krivičnopravne zaštite, navodi i sticaj pojedinih oblika nasilja u porodici i odnos sa drugim krivičnim delima čija su obeležja ujedno i obeležja krivičnog dela nasilja u porodici kao što su ugrožavanje sigurnosti, nanošenje teških telesnih povreda, zlostavljanje maloletnog lica i sl.
Na kraju ovog poglavlja autor kao moguće pravce unapređenja krivičnopravne zaštite braka i porodice vidi u unapređenju nacionalnog zakonodavnog okvira i primeni postojećih rešenja, unapređenju multisektorske saradnje između sistema zdravstvene zaštite, obrazovanja, socijalne i porodičnopravne zaštite, policije, pravosuđa, tužilaštva, kao i razvoju jedinstvenog softverskog sistema za evidenciju slučajeva nasilja u porodici.
''Uloga policije u zaštiti braka i porodice'' naziv je drugog poglavlja.
U ovom poglavlju prvo se razmatra tradicionalni i savremeni koncept policije gde se naročito pridaje značaj policiji u zajednici kao novom obliku organizacije policije u kome važnu ulogu u policijskom odlučivanju i delovanju imaju građani, i socijalno-uslužnom konceptu policije gde do izražaja dolazi socijalni segment u radu policije, tj. gde se policija posmatra kao vrsta socijalne službe. U nastavku rada autor analizira reakcije policije na krivična dela protiv braka i porodice u teorijsko-empirijskim istraživanjima izvršenim sredinom šezdesetih i osamdesetih godina HH veka, kao i od 2000. godine naovamo.
Problemi na koje nailazi policija Republike Srbije u zaštiti braka i porodice identični su problemima sa kojima se sreću policije u drugim zemljama navodi dr Golubović, i ističe da je naročito neadekvatan odnos prema nasilju u porodici policija imala u vreme kada ovo krivično delo nije bilo inkriminisano. Inkriminacijom dela i sve jačim uticajem javnosti taj se odnos počeo menjati, tako da danas policija ima ključnu ulogu u prevenciji nasilja u porodici, ali posebna pažnja se mora posvetiti obuci policijskih službenika naročito u slučajevima prepoznavanja zlostavljanja i zanemarivanja maloletnika, kao i prilikom procene odnosa u porodici kada je prijavljen slučaj nasilja. Autor zapaža da je policija i dalje nemoćna u slučajevima proganjanja iz razloga što ove radnje nisu posebno inkriminisane, i zato smatra da bi policija prijave ovakvih neželjenih radnji trebala da ''prepozna kao element budućeg nasilja''. S tim u vezi, kako bi se značajno unapredilo postupanje policije i u slučajevima proganjanja, autor predlaže inkriminaciju ovakvih radnji ''ako ne kao krivično delo, onda bar kao prekršaj''.
Slučajevi nasilja u porodici mogući su i među pripadnicima policije čemu je autor posvetio posebnu pažnju u delu pod nazivom ''Policijski službenici kao nasilnici''. Zaključak je da se nasilnici ne mogu skrivati ispod policijske uniforme i da MUP mora ovu oblast posebno normativno urediti što sada nije slučaj.
Kao primere dobre prakse policijske reakcije na porodično nasilje dr Golubović navodi modele međusektorske saradnje u Zrenjaninu i Lazarevcu, gde u zaštiti braka i porodice do izražaja dolazi saradnja policije, tužilaštva, prekršajnih sudova, centara za socijalni rad, domova zdravlja i nevladinog sektora. Ujedno, posebna pažnja se posvećuje žrtvi nasilja i posebno se vodi računa da se otkloni uticaj nasilnika na žrtvu kako ne bi prijavila slučaj. Ovi modeli predstavljaju kombinaciju preventivnih i represivnih mera i autor ih u budućnosti vidi kao potencijalni nacionalni model efikasne međuinstitucionalne reakcije na porodično nasilje.
Još jedan mogući podsticaj za unapređenje uloge policije u zaštiti braka i porodice produkt je reforme srpske policije i odnosi se na implementaciju koncepta policije u zajednici koji naročito treba da doprinese prevenciji porodičnog nasilja na lokalnom nivou.
Treće poglavlje, naslovljeno ''Reakcija policije na krivična dela protiv braka i porodice u uporednom i međunarodnom pravu'', ukazuje na najvažnija uporednopravna i međunarodnopravna rešenja policijske reakcije na porodično nasilje.
Upoređujući uporednopravna rešenja, autor prvo polazi od anglosaksonskog pravnog sistema gde analizira zaštitu braka i porodice i ulogu policije u Sjedinjenim Američkim Državama, Kanadi i Velikoj Britaniji.
Oblici policijske reakcije na nasilje u porodici u državama kontinentalnog pravnog sistema predstavljeni su kroz rešenja u Austriji, Nemačkoj, Švedskoj i Francuskoj. U posebnom delu autor analizira zaštitu braka i porodice i ulogu policije u zemljama bivše SFRJ – Hrvatskoj, Sloveniji, Federaciji BiH, Republici Srpskoj, Crnoj Gori i Makedoniji.
Uloga međunarodnih organizacija i međunarodnopravna rešenja kada je u pitanju reagovanje policije na nasilje u porodici, analizirana su kroz dokumenta Ujedinjenih nacija, Saveta Evrope, Evropske unije i ostalih međunarodnih dokumenata od značaja za rad policije.
U četvrtom poglavlju pod nazivom ''Reakcija policije na krivična dela protiv braka i porodice u Republici Srbiji'', autor se bavi analizom pozitivnog zakonodavstva Republike Srbije i policijskom reakcijom na krivična dela porodičnog nasilja, počevši od Ustava Republike Srbije , Zakona o ravnopravnosti polova, Zakona o zabrani diskriminacije, Zakona o policiji, Zakona o oružju i municiji, Zakona o prekršajima i Krivičnog zakonika. Posebno ističe odredbu Zakona o policiji kojom je predviđeno postupanje policije u slučaju porodičnog nasilja, kao i odredbu istog zakona kojom se predviđa postupanje policije u slučaju povećanog rizika. Kao značajni dokumenti analizirani su Opšti protokol o postupanju i saradnji ustanova, organa i organizacija u situacijama nasilja nad ženama u porodici i u partnerskim odnosima, i Posebni protokol o postupanju policijskih službenika u slučajevima nasilja nad ženama u porodici i u partnerskim odnosima. Ovim protokolima određena je uloga policije i drugih organa u zaštiti žrtava porodičnog nasilja i ujedno unapređena reakcija policije na dela nasilja u porodici.
U nastavku autor analizira policijsku statistiku u vezi nasilja u porodici. Koristeći evidenciju MUP-a kao izvor podataka, grafički je prikazan broj prijavljenih krivičnih prijava nasilja u porodici, broj prijavljenih lica i preduzetih mera, odnos polne i starosne strukture prijavljenih lica, analiza mesta i vremena izvršenja, i posebno analiza i statistički prikaz ubistava u porodici.
Vremenski period statističke obrade podataka je od 2002. do 2012. godine, pri čemu su podaci posebno izdvojeni za Grad Beograd i Autonomnu Pokrajinu Vojvodinu u situaciji kada su uočena odstupanja u odnosu na Republiku Srbiju u celini.
Povećanje poverenja u policiju i ujedno promena imidža policije koja podrazumeva odstupanja od tradicionalne policijske organizacije gde je policija više u službi sistema nego građana predstavlja imperativ u demokratizaciji državnog aparata prinude. S tim u vezi, autor iznosi podatke do kojih je došao u okviru sprovedenog istraživanja odnosa policijskih službenika prema žrtvama krivičnog dela nasilja u porodici. ''Unapređenje odnosa sa žrtvama i razumevanje potreba žrtava'', kao i ''Jačanje svesti o neophodnoj pomoći i podršci žrtvama'' podnaslovi su u ovom poglavlju gde je dr Golubović detaljno prikazao rezultate istraživanja.
Poslednje, peto poglavlje nosi naziv ''Pravci i mogućnosti usavršavanja policijske reakcije na dela protiv braka i porodice''.
Autor ovo poglavlje započinje ukazivanjem na značaj potvrđivanja Konvencije Saveta Evrope o sprečavanju i borbi protiv nasilja nad ženama i nasilja u porodici. Sama Konvencija nameće potrebu stručnog usavršavanja policijskih službenika u ovoj oblasti, kao i unapređivanje saradnje između različitih institucija. Autor ovde između ostalog, upoznaje čitaoce o dosadašnjem toku usklađivanja zakonodavstva sa međunarodnim standardima, naročito u okviru Ministarstva unutrašnjih poslova, gde je, primera radi, unutar Uprave kriminalističke policije formirano posebno odeljenje koje će se baviti isključivo sankcionisanjem i prevencijom porodičnog nasilja.
Obuka i edukacija pripadnika policije o sprečavanju i borbi protiv nasilja u porodici prema mišljenju autora treba da se zasniva na dobro isplaniranoj strategiji. Ovde u prvi plan treba staviti brigu o žrtvi nasilja u porodici, kao što Konvencija Saveta Evrope i nalaže. S tim u vezi, autor smatra da je neophodno ''uvesti proaktivan pristup u edukaciji i obuci policijskih službenika, intezivirati edukaciju i specijalizaciju s ciljem razumevanja i prepoznavanja nasilja u porodici i zaštite žrtava nasilja, uzeti u obzir stavove policijskih službenika u pogledu područja njihove edukacije i obuka''. Aktivnosti obrazovnih ustanova na ovom polju date su na primerima Kriminalističko-policijske akademije u Beogradu i Centra za osnovnu policijsku obuku u Sremskoj Kamenici. Autor napominje da je neophodna stalna edukacija i stručno usavršavanje policijskih službenika u prevenciji nasilja u porodici, što uključuje i saradnju sa drugim institucijama. Takva saradnja predviđena je i Nacionalnom strategijom za sprečavanje i suzbijanje nasilja nad ženama u porodici i u partnerskim odnosima. Jedan od nosilaca aktivnosti u sprovođenju navedene Strategije jeste upravo policija čime je njena uloga u prevenciji porodičnog nasilja usmerena na saradnju i sa drugim ministarstvima, lokalnim samoupravama, udruženjima građana, centrima za socijalni rad, i naročito, medijima. Dr Golubović zato smatra da policija treba da se uključi i kao ravnopravan partner, ali i kao inicijator kampanja podizanja nivoa svesti javnosti o značaju prevencije porodičnog nasilja.
Nakon petog poglavlja dat je rezime ostvarenih rezultata istraživanja.
Spisak korišćene literature obiluje raznovrsnim, aktuelnim i savremenim naslovima iz predmetne oblasti.
Monografija je pisana jasno i razumljivo, tako da se lako može čitati. Preporučuje se pravnicima, kriminolozima, policijskim službenicima, socijalnim radnicima, kao i svima ostalima koji su zainteresovani za problem nasilja u porodici.