Aleksandra Mulasmajić*

Pregledni naučni članak

UDK: 349.22:769-05

doi: 10.46793/GP.1401.67M

SPECIFIČNOST RADNOG ODNOSA SPORTISTA U ODNOSU NA OPŠTI REŽIM RADNIH ODNOSA

Rad primljen: 19. 10. 2022.

Rad prihvaćen za objavljivanje: 16. 06. 2023.

Radni odnos sportista predstavlja specifičnu vrstu radnog odnosa koja se javlja u našem zakonodavstvu. U radu su prikazane karakteristike radnog odnosa sportista koje ga izdvajaju u odnosu na ostale; posebna pažnja je posvećena bitnim karakteristikama radnog odnosa ovakve vrste delatnosti. Jedna od karakteristika ogleda se u isključivom zaključenju ugovora na određeno vreme. Sportska delatnost zahteva od sportiste da kroz radni odnos pokaže svoj maksimalan fizički učinak, a koji kroz godine opada, što predstavlja jedan od razloga postojanja ugovora na određeno vreme. Specifičnost radnog odnosa sportista ogleda se i po pitanju zarade, koja se ostvaruje pre ostvarenog radnog učinka. Radno vreme, odmori i odsustva prilagođavaju se režimu sportskih takmičenja i priredbi. Jednostrani raskid ugovora, za razliku od ostalih režima radnih odnosa kod profesionalnog sportiste, povlači za sobom disciplinske sankcije i naknadu štete. Dobrovoljnost i isključenje javnosti takođe predstavljaju specifičnost ovakve vrste radnog odnosa.

Ključne reči: radni odnos, ugovor o radu, sportista, sportska organizacija, Zakon o sportu.

I UVOD

Gotovo da ne postoji čovek koji na neki način nije bio u kontaktu sa sportskom delatnošću. Za razliku od standardnih radnih odnosa, sportu kao delatnosti se posvećuje mnogo veća pažnja zbog same njegove prirode, koja se ogleda u brojnoj publici koja ga prati. Sportska takmičenja su imala lokalni značaj sve do pojave radija i televizije. Sa prvim medijskim prenosima, sportska takmičenja prestaju da budu lokalnog karaktera i postaju globalni fenomen.[1]

Sport je delatnost od posebnog značaja za Republiku Srbiju.[2] Iako ne postoji jasna definicija sporta, prema Evropskoj sportskoj povelji: „sport predstavljaju svi oblici fizičke aktivnosti koji, kroz neorganizovano ili organizovano učešće, imaju za cilj izražavanje ili poboljšavanje fizičke spremnosti i mentalnog blagostanja, stvaranje društvenih odnosa ili postizanje rezultata na takmičenjima svih nivoa“.[3] Subjekti ovakve vrste poslovne delatnosti ostvaruju veliki profit što za posledicu ima potrebu za njegovim pravnim regulisanjem. Sportska organizacija i sportista zakonskom regulativom imaju priznata određena prava i odgovornosti koja proizilaze iz sportske delatnosti. Motivi država da intervenišu u sportskim odnosima i da pravnim normama urede funkcionisanje sportskog sistema i odvijanje sportskih aktivnosti nalaze se pre svega u potrebi za uspostavljanjem i očuvanjem stabilnog državnog poretka u kome svi građani mogu unapred da sagledaju svoja prava i obaveze, uz istovremeno pružanje pravne zaštite neometanom, pravilnom i savesnom obavljanju društvenih delatnosti i aktivnosti, među koje se ubraja i sport.[4]

Pravo na rad sportista predstavlja subjektivno pravo predviđeno objektivnim egzistirajućim pravom koje proističe iz Ustavom garantovanog opšteg prava na rad,[5] koje pripada svakom licu u skladu sa zakonom i drugim propisima. U našem pravnom sistemu primarni osnov kojim se reguliše pravo profesionalnih sportista na rad je Zakon o sportu, sa supsidijarnom primenom Zakona o radu.[6]

Radni odnos profesionalnih sportista sadrži u sebi prava i odgovornosti koja imaju i lica u ostalim radnim odnosima, međutim neki od bitnih elemenata radnih odnosa sadrže određene specifičnosti, što ovakvu vrstu radnog odnosa svrstava u one sui generis. Posledica grupisanja ovakve delatnosti u specifičnu ogleda se u prirodi sporta, koji od profesionalnih sportista zahteva određene biološke komponente, koje su neophodne da postoje kako bi mogao da se ostvari radni učinak. Iz toga proizilazi da ovakva vrsta delatnosti ima određeni rok trajanja za profesionalnog sportistu, što ga onemogućava da ceo radni vek provede u njoj, dok za ostala zaposlena lica u standardnim radnim odnosima ovo nije slučaj. O ostalim specifičnostima ovakve vrste delatnosti biće više rečeno u nastavku teksta.

II ZASNIVANJE RADNOG ODNOSA SPORTISTA

Osnovnu kategoriju radnog prava predstavlja radni odnos. Karakteristika radnog odnosa jeste da je on uvek pravni odnos koji se uspostavlja između subjekata radnog odnosa, konkretno zaposlenog i poslodavca. Radni odnos se može zasnovati samo ukoliko je u skladu sa zakonskim propisima koji sadrže odredbe koje ga regulišu. U tom smislu, primenjuju se odredbe Zakona o radu[7], Zakona o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti[8], kao i drugi posebni zakoni kojima se regulišu radni odnosi.[9] Kao specifična vrsta pravnih odnosa povodom rada, radni odnosi diferiraju radno pravo od drugih grana prava, koje se takođe bave pojedinim oblicima pravnih odnosa povodom rada (građansko, privredno, upravno i druge grane prava).[10]

Zakonom o radu su propisani uslovi koje je neophodno ispuniti kako bi jedno lice moglo da zasnuje radni odnos. Prema članu 24. Zakona o radu opšti uslov za zasnivanje radnog odnosa su navršene godine života. Radni odnos može da se zasnuje sa licem koje ima najmanje 15 godina života i ispunjava druge uslove za rad na određenim poslovima utvrđene zakonom, odnosno pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji poslova. Poseban uslov koji se navodi Zakonom o radu jeste samo stepen stručne spreme, dok je poslodavcu data mogućnost da propiše i druge uslove koji su neophodni da se ispune za zasnivanje radnog odnosa u zavisnosti od potreba rada.

Radni odnos se zasniva ugovorom o radu koji zaključuju poslodavac i zaposleni. Potpisivanjem ugovora od strane poslodavca i zaposlenog lica dolazi do zaključivanja ugovora o radu. Prema članu 31. Zakona o radu ugovor o radu može da se zaključi na neodređeno i određeno vreme, ukoliko nije utvrđeno vreme ugovorom, smatra se da je zaključen ugovor na neodređeno vreme. Iz zakonskog propisa može se videti da kod opšteg režima radnog odnosa ugovor o radu na neodređeno vreme predstavlja pravilo, dok kada je u pitanju ugovor na određeno vreme on predstavlja izuzetak i predviđen je samo za posebne slučajeve koji su regulisani zakonom.

Sportska industrija je savršena laboratorija za istraživanje tržišta rada.[11] Sport kao delatnost sadrži dosta obeležja koja imaju i lica u klasičnom radnom odnosu, s druge strane, u sebi prožima i brojne specifičnosti koje ga na neki način svrstavaju u poseban tip radnog odnosa. Značajne razlike ogledaju se po pitanju bitnih elemenata radnog odnosa.

Zakonom o sportu u članu 10. st. 2. je navedeno da se prava, obaveze i odgovornosti sportista uređuju zakonom, sportskim pravilima nadležnog nacionalnog sportskog saveza, kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu (kad nije zaključen kolektivni ugovor kod poslodavca) i ugovorom o radu između sportiste i sportske organizacije.

Sportista i sportska organizacija predstavljaju subjekte radnog odnosa. Sportske organizacije, stručna i druga udruženja i savezi u određenoj oblasti sporta koji su upisani u nadležni registar i ispunjavaju uslove za obavljanje sportskih aktivnosti i delatnosti propisane Zakonom o sportu udružuju se u nacionalne sportske saveze za oblasti sporta.[12] Potpisivanjem ugovora o radu od strane navedenih subjekata se zasniva radni odnos. Prema Zakonu o radu ugovor o radu sadrži: naziv i sedište poslodavca, ime i prezime zaposlenog, mesto prebivališta, odnosno boravišta zaposlenog lica, vrstu i stepen stručne spreme zaposlenog, vrstu i opis poslova koje zaposleni treba da obavlja, mesto rada, način zasnivanja radnog odnosa (neodređeno ili određeno vreme), trajanje Ugovora o radu na određeno vreme i njegov osnov zasnivanja, dan početka rada, radno vreme (puno, nepuno ili skraćeno), novčani iznos osnovne zarade i elemente za utvrđivanje radnog učinka, naknade zarade, uvećane zarade i druga primanja zaposlenog, rokove za isplatu zarade i drugih primanja na koja zaposleni ima pravo, pozivanje na kolektivni ugovor, odnosno Pravilnik o radu Sportskog saveza Srbije[13], trajanje dnevnog i nedeljnog radnog vremena. Kako bi se sprečila raširena praksa postojanja „tajnih ugovora“ između sportiste i sportske organizacije, Zakonom o sportu je propisano da se ugovor između sportiste i sportske organizacije zaključuje u pisanoj formi i overava u skladu sa zakonom.[14]

Specifičnost ove vrste delatnosti je u tome što za razliku od ostalih ugovora kod kojih je ugovor na neodređeno vreme pravilo, kod sporta ugovor o radu se zasniva na određeno vreme. Profesionalni sportista zasniva radni odnos sa sportskom organizacijom zaključenjem ugovora o radu, na određeno vreme, najduže do pet godina. Po isteku ovog perioda profesionalni sportista može ponovo da zaključi ugovor sa istom ili drugom sportskom organizacijom. Prekidi rada kraći od 30 dana ne utiču na trajanje radnog odnosa.[15]

Razlog zasnivanja radnog odnosa na određeno vreme kao pravilo ide u interes i sportskom savezu, a i profesionalnom sportisti. Samim tim što se ugovor može ponovo zaključiti sa istom sportskom organizacijom nakon proteka perioda od pet godina, dolazi se do toga da profesionalni sportista ne posustaje, već da konstantno napreduje i dokazuje svoje kvalitete kako bi nastavio sa radom u sportskoj organizaciji. Konstantno napredovanje, ulaganje u sebe, svoje kvalitete, napredovanje u karijeri, omogućava mu da kasnije bude primljen u bolje klubove. Sportska delatnost iziskuje od profesionalnog sportiste da bude zdrav, vitalan, jak, sa punom kondicijom i težnjom ka postizanju maksimalnog fizičkog učinka, kako bi sportskoj organizaciji donosio pobede i profit. Međutim, kroz godine dolazi do opadanja navedenih kvaliteta koji su bitni za sportsku delatnost, što je još jedan od razloga zbog čega se u ovoj delatnosti ne zaključuje ugovor na neodređeno vreme.

Ono što se može videti jeste da radni odnos profesionalnih sportista, po definiciji, predstavlja atipični oblik rada koji ne omogućava ispunjenje celokupnog radnog veka profesionalnog sportiste ovim vidom radnog angažovanja. Ovo se dešava kako zbog biološkog ograničenja, tako i zbog same prirode sportskog radnog angažovanja, koje podrazumeva stalnu dinamiku uslovljenu neizvesnošću postizanja sportskih rezultata i sportskim marketingom, čiji je važan sastavni deo prelazak sportista iz jedne u drugu sportsku sredinu.[16]

Još jedna razlika u odnosu na Zakon o radu jeste ta da, prema opštem pravilu, ukoliko poslodavac sa zaposlenim ne zaključi ugovor o radu, smatra se da zaposleni zasniva radni odnos danom stupanja na rad, dok takva mogućnost ne postoji u Zakonu o sportu. Sportska organizacija će se novčano kazniti ukoliko sa sportistom koji se profesionalno bavi aktivnostima u toj sportskoj organizaciji ne zaključi ugovor o radu.[17] Zastupnik sportske organizacije je dužan da sa sportistom koji zasniva radni odnos zaključi ugovor o radu pre stupanja na rad i da ga prijavi organizaciji obaveznog socijalnog osiguranja, u skladu sa zakonom.[18] To znači da profesionalni sportisti ostvaruju pravo kako na starosnu,[19] tako i na invalidsku penziju koja proizilazi iz samog rada. Prava, obaveze i odgovornosti koje proizilaze iz radnog odnosa, sportista, kao i ostala lica u radnom odnosu, ostvaruje danom početka rada u sportskoj organizaciji.

Kada su u pitanju maloletna lica, Zakonom o radu u članu 25. propisano je da ona uživaju posebnu zaštitu, prilikom zaključivanja ugovora o radu sa sportskom organizacijom. Naime, takva lica mogu potpisati ugovor o radu samo uz pismenu saglasnost roditelja, usvojioca ili staratelja. Zakon o radu im pruža posebnu zaštitu tako što ograničava maloletna lica na stupanje na rad - to je moguće samo ukoliko takav rad ne ugrožava njihovo zdravlje, moral i obrazovanje, odnosno ako takav rad nije zabranjen zakonom. U članu 10. st. 6. Zakona o sportu je propisano da ugovor sa sportistom koji nema potpunu poslovnu sposobnost može punovažno da se zaključi samo na osnovu prethodno utvrđene zdravstvene sposobnosti sportiste koji nema potpunu poslovnu sposobnost i to od strane nadležne zdravstvene službe ili zavoda nadležnog za sport i medicinu sporta. Osim za maloletna lica, zdravstveno praćenje je neophodno za sportiste svih uzrasta jer Sportska organizacija mora biti organizovana tako da je obezbeđeno stalno medicinsko praćenje svih sportista registrovanih za sportsku organizaciju.[20]

III ZARADA PROFESIONALNIH SPORTISTA

Zarada u opštem režimu radnog odnosa nastaje kao rezultat obavljenog rada zaposlenog lica. Dakle, zarada predstavlja cilj kome zaposleni teži prilikom obavljanja rada, neophodno je da je taj rad zaista ostvaren, odnosno da je zaposleno lice ostvarilo svoj određeni radni učinak na radnom mestu koje je predviđeno ugovorom o radu. S druge strane, zarada ujedno predstavlja i posledicu koja nastupa nakon ostvarenog rada.

Sport predstavlja izuzetno profitabilnu delatnost.[21] Kada su u pitanju profesionalni sportisti zarada se znatno razlikuje od ostalih zaposlenih lica. Zakonom o sportu u članu 13. st. 4. je regulisano da poslodavac, u konkretnom slučaju sportska organizacija, ugovorom o radu sa profesionalnim sportistom utvrđuje zaradu i druga primanja, što je gotovo isto kao i kod ostalih radnih odnosa. Međutim, za razliku od ostalih lica u radnom odnosu, zarada kod profesionalnog sportiste se može dobiti odmah nakon potpisivanja ugovora o radu. Naime, zaposleni nije faktički izvršio rad, a zaradu je ostvario, što se kosi sa samom definicijom zarade koja predstavlja „novčanu kompenzaciju za izvršeni rad“.[22]

Posmatrano istorijski, sport je u početku bio izvor zabave i sportisti su se bavili sportom isključivo iz ljubavi i entuzijazma prema njemu, međutim, kroz protek godina, iz aspekta lica koja se bave ovom vrstom delatnosti, sport predstavlja nešto sasvim drugo. Profesionalni sport se u našem vremenu ubrzano kreće u pravcu potpune komercijalizacije isključivo zarad profita i predstavlja visokoprofitabilnu poslovnu delatnost vrednu više desetina milijardi dolara na godišnjem nivou.[23]

Primanja koja ostvaruju profesionalni sportisti kod poslodavca – sportske organizacije se, po pravilu, sastoje od tri kumulativno data dela: 1. dela koji sportista prima odjednom ili ređe, u ratama, prilikom potpisivanja ugovora – tzv. „iznos koji se dobija za potpis ugovora“; 2. premija koje profesionalni sportista dobija u zavisnosti od sportskih rezultata koji se ostvare; 3. redovnih obročnih iznosa koji su ugovorom garantovani profesionalnom sportisti nezavisno od drugih okolnosti.[24]

Iz prethodno navedenog može se zaključiti da se zarada kao bitan element radnog odnosa u velikoj meri razlikuje kada je u pitanju sportska delatnost. Zarada koja nastaje kao posledica radnog odnosa kod profesionalnog sportiste se ostvaruje pre samog stupanja na rad, već prilikom potpisivanja ugovora. Kada su u pitanju klasični radni odnosi postoji mogućnost da poslodavac unapred isplati zaradu zaposlenom licu, ali se to u praksi retko javlja. U slučaju neispunjenja radnog učinka koji je predviđen ugovorom, pa i ukoliko je do toga došlo kao posledica više sile, poslodavac ima pravo na povraćaj zarade.

Međutim, kada su u pitanju profesionalni sportista i sportska organizacija, zbog njihove specifičnosti po pitanju obeležja zarade, sportska organizacija ne bi imala pravo na povraćaj ukoliko je u pitanju viša sila. Zarada koju isplaćuje sportska organizacija prilikom potpisivanja ugovora nastaje kao posledica očekivanja organizacije da će lice sa kojim je potpisan ugovor da postigne željene rezultate i na taj način doprinese profitu poslodavcu – sportskoj organizaciji. Sportska praksa odavno poznaje često enormna novčana davanja sportisti koji prelazi u neki klub i koja su neretko i glavni motiv zašto on to čini.[25] Profesionalni sportista ima svest da će mu sportska (radna) karijera trajati znatno kraće od zakonom predviđenog radnog veka, kao posledica toga on ima osnovnu težnju da postigne što veću naknadu prilikom potpisivanja ugovora, sa tendencijom da preko tog jednokratnog davanja poslodavca obezbedi sebi egzistenciju u što dužem roku, odnosno ostvari što veću zaradu.[26]

Sportska organizacija kao poslodavac ima znatno veći rizik od ostalih poslodavaca iz radnog odnosa. Da li će se ostvariti ciljevi koji su predviđeni ugovorom zavisi od spremnosti i mogućnosti profesionalnog sportiste da ostvari navedene rezultate, iz čega proizilazi da su ugovori u sportu aleatorni ugovori, što predstavlja još jednu razliku od ugovora o radu u klasičnom radnom odnosu, koji spada u vrstu komutativnih ugovora. Kod ugovora o radu poznate su činidbe ugovornih strana i u pogledu vrednosti činidaba ugovornih strana ne sme da postoji neizvesnost.[27]

IV RADNO VREME, ODMORI I ODSUSTVA PROFESIONALNIH SPORTISTA

Radno vreme predstavlja vremenski period u kome zaposleni ima pravo i obavezu da radi. Zakonom o radu je propisano trajanje punog radnog vremena od 40 časova nedeljno. Ustavom je u čl. 60 propisano da sva lica koja se nalaze u radnom odnosu imaju prava na odmore i odsustva, kako bi mogli efektivno da obavljaju rad koji se od njih zahteva. Lice koje se nalazi u radnom odnosu se ne može odreći prava na odmor, niti ga može preneti na drugo lice. Dnevni, nedeljni i godišnji odmor predstavljaju Ustavom garantovano pravo koje ima svako lice iz radnog odnosa.

Zakon o radu razlikuje sledeće vrste odmora: 1) odmor u toku dnevnog rada, 2) dnevni odmor, 3) nedeljni odmor i 4) godišnji odmor. Odmor u toku dnevnog rada može trajati 15 minuta, 30 minuta i 45 minuta, u zavisnosti od sati koje zaposleno lice provede na radu. Dnevni odmor traje najmanje 12 časova neprekidno u okviru 24 časa, dok nedeljni odmor, koji predstavlja odmor između dve uzastopne nedelje traje najmanje 24 časa. Kada je u pitanju godišnji odmor, Zakonom o radu je predviđeno njegovo najmanje trajanje 20 radnih dana.

Zakonom o sportu u članu 31. je predviđeno da se radno vreme, odmori i odsustva i druga prava i obaveze sportskog stručnjaka prema organizaciji u oblasti sporta prilagođavaju režimu sportskih priprema, odnosno takmičenja. Na osnovu navedene zakonske odredbe, može se zaključiti da kod lica koja se nalaze u radnom odnosu u oblasti sporta ne moraju da važe odredbe Zakona o radu koje se odnose na odmore i odsustva. Specifičnost ove vrste radnog odnosa je u tome što postoje sportska takmičenja koja mogu trajati i za vreme praznika, pa tako profesionalni sportista nema pravo da odsustvuje sa rada u tom periodu. Poslodavac, u konkretnom slučaju sportska organizacija, može da zahteva od sportiste da radi i duže od osmočasovnog radnog vremena kada su u pitanju sportske pripreme i ostale obaveze koje proizilaze iz ovakve vrste specifičnog radnog odnosa.

V DOBROVOLJNOST I ISKLJUČENJE JAVNOSTI

Dobrovoljnost, zajedno sa ličnim obavljanjem rada, plaćenošću i subordinacijom spada u bitne elemente radnog odnosa. Radni odnos je uvek oblik dobrovoljnog vršenja rada. Prilikom zasnivanja radnog odnosa najpotpunije se primenjuje načelo dobrovoljnosti.[28]

Prilikom zasnivanja radnog odnosa, odnosno potpisivanjem ugovora o radu između profesionalnog sportiste i sportske organizacije načelo dobrovoljnosti se uvek primenjuje. Lice dobrovoljno stupa u radni odnos, a dužnost sportske organizacije je da ga pre potpisivanja ugovora obavesti o pravima, obavezama i odgovornostima koje proizilaze nakon potpisivanja ugovora o radu, odnosno stupanjem na rad, kako se ne bi narušilo navedeno načelo. Kada govorimo o radnom odnosu sportista pitanje dobrovoljnosti je diskutabilno. Specifičnost dobrovoljnosti kod radnog odnosa sportista ogleda se u velikom uticaju volje i ovlašćenja određenih lica nad profesionalnim sportistom. Uzimajući to u obzir, radni odnos u sportu se može okarakterisati kao „bilateralni monopol“ gde pregovaračka moć za igrače manjeg ranga pripada klubovima,[29] dok najkvalitetniji igrači mogu imati neku vrstu pregovaračke moći. Sportske organizacije, sportska udruženja, organizatori sportskih priredbi dejstvuju kao specifični, nadređeni činioci čija ovlašćenja idu sve do mogućnosti sprečavanja nastupa sportiste (npr. za drugu sportsku ekipu za vreme trajanja ugovorne obaveze, u slučaju povreda takmičarsko-sportskih pravila), čime se dovodi u pitanje najpre postupanje po sopstvenoj volji i dalje, realizacija njegovog prava na rad.[30]

U vrhunskom sportu sve je isplanirano, pripremljeno i organizovano, do najsitnijih detalja. Profesionalni sportista izgleda kao deo perfektne mašinerije. On više ne vežba određenu radnju, nego vežba sebe u izolovanom prostoru opremljenom video kamerama, da bi mu ta radnja „ušla u krv, meso i dušu“. Njegova volja postaje sekundarna. Mnogo je važnije šta hoće klub, trener, gledaoci, mas-mediji.[31]

Specifičnost koja se javlja kod radnog odnosa sportista jeste isključenje javnosti prilikom zasnivanja radnog odnosa. Kada je u pitanju opšti režim radnih odnosa, najčešća praksa poslodavaca jeste oglašavanje u javnosti da postoji slobodno radno mesto i mogućnost zasnivanja radnog odnosa, međutim kada su u pitanju radni odnosi sportista, postoje pojedine specifičnosti u pogledu zasnivanja radnog odnosa.

Prilikom zasnivanja radnog odnosa od profesionalnog sportiste se očekuje da ostvari određene rezultate i omogući sportskoj organizaciji da ostvari veći profit i bolji ugled od strane javnosti (publike), a ujedno i da bude konkurencija drugim klubovima. Naime, s jedne strane postoji aleatornost u pogledu ostvarivanja sportskih rezultata, a s druge strane, odgovornost trenera i drugih stručnjaka, što im daje ovlašćenja da vrše selekciju igrača koji se uklapaju u njihove sportske koncepcije, pri čemu javnost, prilikom zasnivanja radnog odnosa ne može biti od koristi, a postoji znatan stepen opasnosti od njenog kontraproduktivnog dejstva (reakcija drugih klubova, povoljnije ponude s elementima nelojalne konkurencije i sl.).[32]

VI PRESTANAK RADNOG ODNOSA PROFESIONALNIH SPORTISTA

Zakonom o radu je regulisan prestanak radnog odnosa zaposlenih lica. Prilikom prestanka radnog odnosa dolazi do gašenja obaveza koje proizilaze iz radnog odnosa. Prestanak radnog odnosa regulisan je brojnim zakonskim propisima, pre svega Ustavom Republike Srbije u kome je u članu 60. normirana pravna zaštita za slučaj prestanka radnog odnosa. Na međunarodnom nivou, ovo pitanje je regulisano Konvencijom Međunarodne organizacije rada br. 158 koja navodi da radni odnos radnika neće prestati ako za takav prestanak ne postoji valjan razlog vezan za sposobnost ili ponašanje radnika ili za operativne potrebe preduzeća, ustanove ili službe.[33]

Radno pravo razlikuje nekoliko vrsta prestanka radnog odnosa: 1) prestanak radnog odnosa po sili zakona; 2) sporazumni prestanak radnog odnosa; 3) prestanak radnog odnosa na inicijativu poslodavca; 4) prestanak radnog odnosa na inicijativu zaposlenog; i 5) sui generis osnovi prestanka radnog odnosa.

U Zakonu o sportu propisano je da ugovor koji je zaključen između sportiste i sportske organizacije može prestati utvrđivanjem ništavosti, poništenjem ugovora, sporazumnim raskidom ugovora, jednostranim raskidom zbog neispunjenja ugovornih obaveza i istekom roka na koji je zaključen. Za svaki navedeni prestanak radnog odnosa primenjuju se pravila koja su normirana Zakonom o obligacionim odnosima.

Prema Zakonu o obligacionim odnosima u dvostranim ugovorima kada jedna strana ne ispuni svoju obavezu, druga strana može, ako nije nešto drugo određeno, zahtevati ispunjenje obaveza ili raskinuti ugovor prostom izjavom, ako raskid ugovora ne nastupa po samom zakonu, a u svakom slučaju ima pravo na naknadu štete.[34] Prema Zakonu o sportu raskid ugovora između sportske organizacije i sportiste zbog neispunjenja ugovornih obaveza vrši se odlukom nadležnog suda ili ad hoc arbitraže ili stalnog sportskog arbitražnog suda pri nadležnom nacionalnom granskom sportskom savezu (sportska arbitraža), u skladu sa zakonom.[35] Zakonom o radu u članu 178. regulisano je da zaposleno lice može jednostranom izjavom volje da raskine radni odnos sa poslodavcem, bez bilo kakvih posledica. Otkaz zaposleni dostavlja poslodavcu u pisanom obliku i na taj način dolazi do prestanka radnog odnosa. Karakteristika za sportistu kao zaposleno lice jeste ta da on ne može jednostranom izjavom volje da raskine ugovor sa sportskom organizacijom ukoliko je u ugovoru o radu navedeno da će on biti član do isteka određenog roka. Raskid ugovora u ovakvom slučaju povlači za sobom određene disciplinske sankcije po sportistu i dugovaće naknadu štete koju time prouzrokuje klubu. Razlog leži u samoj prirodi bavljenja sportom i zaštiti integriteta sportskih takmičenja.[36]

Zakonom o sportu u članu 12. stavu 3. je navedeno da prilikom sporazumnog raskida radnog odnosa sportska organizacija je dužna da o tome bez odlaganja obavesti nadležni nacionalni granski sportski savez. Nakon sporazumnog raskida radnog odnosa sportista može odlučiti da ostane u sportskoj organizaciji i nastupa kao sportista amater ili da napusti u potpunosti klub u kojem je igrao. U praksi je sporazumni prestanak ugovora između sportiste i njegovog kluba pretežno vezan za situacije transfera u drugi klub, jer klub sportiste može da ostvari naknadu za prelazak sportiste iz kluba u klub samo za vreme vezanosti sportiste ugovorom za klub. Sporazumni raskid ugovora je uvek u pisanom obliku. Sportska organizacija je dužna da sportistu obavesti pisanim putem o posledicama do kojih dolazi u ostvarivanju prava za slučaj nezaposlenosti.

Otkaz ugovora o radu od strane sportske organizacije normiran je u delu Zakona o radu koji je imenovan pod nazivom „Otkaz od strane poslodavca“. Razlozi navedeni u Zakonu o radu su ujedno i razlozi zbog kojih bi sportska organizacija mogla da raskine radni odnos sa sportistom. Zakonom o radu u članu 186 je navedeno da je sportska organizacija dužna da zaposlenom sportisti, u slučaju prestanka radnog odnosa, isplati sve neisplaćene zarade, naknade zarade i druga primanja koja je zaposleni ostvario do dana prestanka radnog odnosa, u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu. Isplatu ovih obaveza, sportska organizacija je dužna da izvrši najkasnije u roku od 30 dana od dana prestanka radnog odnosa.

VII ZAKLJUČAK

Radni odnos profesionalnih sportista u sebi sadrži bitne karakteristike koje ga odvajaju od klasičnog radnog odnosa. Specifičnosti koje postoje u pogledu bitnih elemenata odražavaju se u nekim slučajevima negativno po subjekte ovakve vrste radnog odnosa, poput odmora i odsustva, koji nisu regulisani kao kod ostalih radnih odnosa. Korišćenje odmora se prilagođava takmičenjima, a ukoliko se poklapa sa praznicima ne znači da će sportista imati pravo na odsustvo i boravak sa porodicom kao ostala lica u radnom odnosu.

Zarada koju profesionalni sportisti mogu da ostvare na početku, odmah nakon potpisivanja ugovora, u pojedinim slučajevima, može demotivisati igrače da se pokažu u najboljem svetlu jer su je ostvarili pre ostvarenog radnog učinka, dok je s druge strane, zbog velikih ulaganja, poslodavac u riziku da li će igrač ostvariti ono što se ugovorom zahteva. Zarada, dobrovoljnost, ugovor na određeno vreme, radno vreme, odmori, odsustva i prestanak radnog odnosa jesu elementi koji se javljaju u svakom radnom odnosu, međutim priroda prethodno navedenih elemenata je u velikoj meri drugačija, što čini radni odnos sportista specifičnim (posebnim) u odnosu na ostale.

Kako bi se ublažili negativni uticaji i zloupotrebe koje mogu nastati iz ovakvih specifičnosti postoji potreba da se naše zakonodavstvo pri regulisanju radnopravnog položaja subjekata sportske delatnosti konstantno usklađuje, unapređuje i usaglašava sa zakonodavstvima razvijenih zemalja.

Današnji Zakon o sportu (lex specialis) i Zakon o radu (lex generalis) jesu zakonski propisi koji sadrže materiju koja je posvećena radnim odnosima, bez obzira što su od samog nastanka mnogo puta menjani i dopunjavani i dalje imaju potrebu da se menjaju, unapređuju i što je najbitnije - ne zanemaruju. Još od davnih vremena kada je sport predstavljao isključivo izvor zabave u sebi je imao određena pravila igre i organizaciju. Međutim, danas kada je svrstan u delatnost, on predstavlja moćnu industriju koja se iz dana u dan sa razvojem društva sve više razvija.

Potreba za unapređenjem zakonodavstva u ovoj oblasti je ogromna jer sport spada u jako popularnu delatnost, praćenu kako od strane lica koja se nalaze u njoj, tako i od strane velikog broja publike. Lica u ovoj oblasti ostvaruju visoke profite, samim tim mala praznina u zakonodavstvu može biti jako štetna po njih. Postoji izreka koja najbolje opisuje sportsku delatnost i govori o njenom značaju: „Sport je prevelika igra da bi bio biznis, a preveliki biznis da bi bio samo igra.“

Aleksandra Mulasmajić^*

SPECIFICITY OF THE ATHLETE'S EMPLOYMENT RELATIONSHIP IN RELATION TO THE GENERAL EMPLOYMENT RELATIONSHIP REGIME

Summary

The employment relationship of athletes is a specific type of employment relationship that occurs in our legislation. The paper presents the characteristics of the working relationship of the athlete that sets him apart from others; special attention is paid to the important characteristics of the employment relationship of this type of activity. One of the characteristics is reflected in the exclusive conclusion of a fixed-term contract. Sports activity requires athletes to show their maximum physical performance through employment, which decreases over the years, which is one of the reasons for the existence of a fixed-term contract. The specificity of the athlete's employment is also reflected in the issue of earnings that are earned before the performance. Working hours, vacations and absences are adjusted to the regime of sports competitions and events. Unilateral termination of the contract, unlike other employment regimes for professional athletes, entails disciplinary sanctions and compensation. Voluntariness and exclusion of the public are also among the specifics of this type of employment.

Key words: employment relationship, employment contract, athlete, sports organization, Law on Sports.

* Saradnik na Pravnom fakultetu Univerziteta u Kragujevcu, amulasmajic@jura.kg.ac.rs.

[1] V. Obradović, Menadžment u sportu, https://www.akademijafudbala.com/StudOdsek/ Literatura/Menadzment%20u%20sportu.pdf , datum posete: 07. 05. 2022.

[2] Zakon o sportu (ZS), Službeni glasnik RS, br. 10/2016, čl. 2.

[3] Evropska sportska povelja, dostupno na: https://www.cok.me/images/dokumenta/Ostalo/ EVROPSKA-SPORTSKA-POVELJA.pdf . datum posete: 07. 05. 2022.

[4] D. Šuput, Sportsko pravo u Sjedinjenim Američkim Državama, u: Uvod u pravo SAD (ur. J. Ćirić), Beograd, 2008, 348.

[5] Ustav Republike Srbije (Ustav), Službeni glasnik RS, br. 98/2006 i 115/2021, čl. 60.

[6] Z. M. Radulović, Radni odnos sportista, Beograd, 2012, 11.

[7] Zakon o radu (ZR), Službeni glasnik RS, br. 24/2005, 61/2005, 54/2009, 32/2013, 75/2014, 13/2017 - odluka US, 113/2017 i 95/2018 - autentično tumačenje.

[8] Zakon o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti, Službeni glasnik RS, br. 36/2009, 88/2010, 38/2015, 113/2017, 113/2017 - dr. zakon i 49/2021.

[9] R. Brković, B. Urdarević, Radno pravo sa elementima socijalnog prava, Beograd, 2020, 114.

[10] P. Jovanović, Radno pravo, Beograd, 2003, 34.

[11] M. Barry, J. Skinner, T. Engelberg, Employment Relations in Sport, Cheltenham, UK, 2016, 13.

[12] Statut Sportskog saveza Srbije, član 15., dostupno na: https://sportskisavezsrbije.rs/wp-content/uploads/2021/02/STATUT-SSS-2018-godina-1.pdf, datum posete: 27. 04. 2022.

[13] Pravilnik o radu Sportskog saveza Srbije, dostupno na: https://sportskisavezsrbije.rs/ pravilnici-i-poslovnici/, datum posete: 27. 04. 2022.

[14] N. Đurđević, Zaključenje ugovora između sportista i sportskih organizacija prema Zakonu o sportu Republike Srbije iz 2016., u: Savremeni pravni promet i usluge (ur. M. Mićović), Kragujevac, 2018, 355.

[17] S. Markota, Ugovor o bavljenju sportom, https://ipf.rs/ugovor-o-bavljenju-sportom-4/, datum posete: 19. 04. 2022.

[18] N. Đurđević, M. Mićović, Z. Vuković, Ugovori u sportu, Kragujevac, 2014, 97.

[19] Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju, Službeni glasnik RS, br. 34/2003, 64/2004 - odluka USRS, 84/2004 - dr. zakon, 85/2005, 101/2005 - dr. zakon, 63/2006 - odluka USRS, 5/2009, 107/2009, 101/2010, 93/2012, 62/2013, 108/2013, 75/2014, 142/2014, 73/2018, 46/2019 - odluka US, 86/2019 i 62/2021.

[20] Pravilnik o bližim uslovima za obavljanje sportskih aktivnosti i sportskih delatnosti, član 12, stav 1., dostupno na: https://www.mos.gov.rs/storage/2021/02/o-blizim-uslovima-za-obavljanje-sportskix-aktivnosti-i-sportskix-delatnosti.pdf, datum posete: 19. 04. 2022.

[21] B. Urdarević, S. N. Andonović, Pojedina statusna i radnopravna pitanja elektronskog sporta u Republici Srbiji, u: Kultura polisa, Kragujevac, 2021, 193.

[22] R. Brković, B. Urdarević, op. cit., 173.

[23] Z. Vuković, Sadržina ugovora o radu sa trenerom u sportu, u: XXI vek - vek usluga i uslužnog prava (ur. M. Mićović), Kragujevac, 2016, 94.

[25] N. Đurđević, M. Mićović, Z. Vuković, op. cit., 102.

[27] R. Brković, B. Urdarević, op. cit., 91.

[28] R. Brković, B. Urdarević, op. cit., 82.

[29] M. Barry, J. Skinner, T. Engelberg, op. cit., 5.

[31] N. Đurđević, Sportske priredbe, pravne obaveze i imovinska odgovornost organizatora, Kragujevac, 1994, 13.

[33] Zakon o ratifikaciji Konvencije MOR-a br. 158 o prestanku radnog odnosa na inicijativu poslodavca, Službeni list SFRJ - Međunarodni ugovori, br. 4/84 i 7/91.

[34] Zakon o obligacionim odnosima (ZOO), Službeni list SFRJ, br. 29/78, 39/85, 45/89- odluka USJ i 57/89, 31/93, 1/2003 - Ustavna povelja i Službeni glasnik RS, čl. 124.

[35] N. Đurđević, M. Mićović, Z. Vuković, op. cit., 104.

* Teaching associate, Faculty of Law, University of Kragujevac.